پاسخ خودآزمایی های تاربخ ادبیات (1 )همراه با سوالات متن

پاسخ خودآزمایی های  تاربخ ادبیات (1 )همراه با سوالات متن 

     خود آزمایی درس اول :

1- ویژگی های خط تصویری چیست ؟

نخستین نوشتارهای انسان ، بسیار ساده و ابتدایی بوده است ؛ به این معنی که با طرزی به دور از ظرافت ، تصویر چیزها را می کشیدند و به این ترتیب ، مقصود خود را به دیگران می فهماندند . به این نوع خط ، « خط تصوبری » می گویند.

2-  الفبا، برای اولین بار در میان کدام یک از اقوام و در چه زمانی رواح رواج پیدا کرد؟

در میان فنیقیها و حدود سه هزار سال قبل از میلاد.

3- منظور از « شاخص ها » و « سنت گذاران » چیست ؟

افرادی هستند که مهم ترین ویژگی های ادبی یک مقطع را می توان در آثار آن ها پیدا کرد . به عبارت دیگر ، آن افراد به چنان اهمیت و موقعیتی دست یافته اند که : 1- ویژگی های آثار پیش از آن ها به نحوی مستقل و رو به کمال در آثارشان پیداست و می توان  آن ها را فرزندان واقعی زمانه خویش دانست ؛2- به دلیل همین ویژگی و درک درستی که از مقتضات اجتماعی وفرهنگی و ادبی عصر خویش دارند ، قادرند به خلق آثار و طرح اندیشه هایی دست بزنند که آثار بعدی به نحو بارزی تحت تاثیر کارها و افکار آن ها قرار گیرد .

 4- چرا سلسه­های تاریخی و حوادث سیاسی نمی­توان در تقسیم بندی اصل و مبنا قرار گیرد؟

زیرا سلسله­های تاریخی و حوادث سیاسی و اجتماعی فقط می­توانند سیر تحول و گذرا یک دوره را به دوره­ای دیگر، کند یا تند کنند ولی هرگز در این تقسیم بندی اصل و مبنا قرار نمی­گیرند.

5- تاریخ ادبیات ایران به بخش هایی تقسیم شده و هرعصر به نام یک شاعر یا نویسنده ختصاص یافته است ، علت این نام گذاری چیست ؟

زیرا گاهی شاعر یا نویسنده ای که دوره ای به نام او اختصاص یافته سبک خاصی را به وجود آورد که اثر او را از بقیه جدا کرده است و نیز آثار بعد از او تحت تأثیر آثار و افکار او قرار دارند بنابراین باید گفت ادبیات یک جریان مستقل است و تاریخ ادبیات تنها سرگذشت این یا آن شاعر نیست .

 6-  اوستای موجود از چه کتابهایی تشکیل شده است؟

اوستای موجود از پنج کتاب به نامهای یسنا، یشتها، و یسپرد و ندیدا و خرده اوستا تشکیل شده است که جملگی حاوی نیایش اهورا مزدا، خدای بزرگ و بی­همتا. ایزدان و فرشتگان، ستایش پاکی و نیکی و راست کرداری، نکوهش دیوان و اهریمنان و همچنین دستورها و احکام و ذکرهای مذهبی است.

 7-  خدای نامه چیست و منشأ و سرمشق چه نوع آثاری است؟

کتابی مهم است که در اواخر عهد ساسانی پدیدآمد و در نخستین سده­های اسلامی چند بار به عربی ترجمه شد و از روی  ترجمه­های آن سیرالملوک ها و شاهنامه­های متعددی پرداخته شد که یکی از آنها شاهنامه­ منثور ابومنصور عبدالرزاق توسی است. این کتاب منشأ و سرمشقی برای تاریخ نویسی است.

دانستنی‌های مربوط به درس اول

1   خط تصویری   چگونه خطی است؟ کشیدن تصویر چیزها

2  الفبا، برای اولین با در میان کدام یک از اقوام رواج پیدا کرد؟ فنیقی‌ها

3  سرزمین  فنقیه   اکنون کدام کشور است؟ لبنان و حوالی آن

4   خط میخی   چه نوع خطی است؟ خطی بود که با میخ و شبیه به میخ نوشته می‌شود.

5  خط  میخی   یا  هجایی   دارای چند حرف (هجا) بود؟ سی و شش

6  تاریخ اختراع  خط اوستایی   را چه دوره‌ای دانسته‌اند؟ اواخر دوره ساسانی

7   اوستا   کتاب دینی چه کسانی است؟ زردشتیان

8   اوستا   مرکب از چند کتاب است؟ پنج کتاب (یَستا، یَشت‏ْ‌ها، ویسْپَرد، وَندادید و خرده اوستا)

9  محتوای کتاب  اوستا   چیست؟ نیایش اهورامزدا، ستایش پاکی، نکوهش اهریمنان و هم‌چنین احکام و ذکرهای مذهبی

10  اخبار تاریخی و داستان ها و روایت‌ها در کدام بخش از کتاب اوستا آمده است؟ یشت‌ها

11   زبان فارسی   از شاخه‌ها کدام زبان‌هاست؟ از شاخه‌ی زبان‌های هندو اروپایی

12   فارسی باستان   در کدام دوره رواج داشت؟ دوره‌ی هخامنشی

13  کدام کتاب در اواخر دوره‌ی ساسانی به پارسی میانه پدید آمد و چند بار به عربی ترجمه شد؟ خدای نامه

14  کدام کتاب از عمده‌ترین منابع شاهنامه فردوسی بوده است؟ شاهنامه‌ی منثور عبدالرزاق توسی

15  چه کتابی را منشأ کتاب  هزار و یک شب   دانسته‌اند؟ هزار افسان

16  واژه‌ی  پهلوی   از چه کلمه‌ای گرفته شده است؟ پرثو

17  خط اوستایی چند حرف داشت و چگونه نوشته می‌شد؟ چهل و چهار حرف داشت واز راست به چپ نوشته می‌شد.

18  ریشه و اصل خط پهلوی، چیست؟ آرامی (یکی از خطوط سامی)

19  در کدام زبان  شعر   وجود داشته است؟ فارسی میانه

 

خود آزمایی های نمونه درس دوّم :

 

1- علل اصلی تأثیرایرانیان در نقل ، تدوین و نشر علوم در تمدن اسلامی چیست ؟

الف ) راه یافتن ایرانیان به دستگاه حکومت به ویژه در عصر عباسی و به دست گرفتن قدرت و امکانات دولتی . ب ) چون ایرانبان پیش از اسلام بر اثر رواج ادیان و مذاهب مختلف با بحث و تحقیق پیرامون مسائل دینی آشنا بودند در دوره ی اسلامی نیز به مباحث مذهبی روی آوردند و همین برخورد مذاهب و معتقدات با یکدیگر ، عامل عمده ای برای توجه مسلمین به برخی از دانش های آن روزگار بود . ج ) در فرهنگ ایران علوم مختلف از قبیل ریاضی و فلسفه و طب وجود داشت که از فرهنگ یونانی یا هندی ترجمه و اقتباس شده بود و مدت ها در گندی شاپور تدریس       می شد با ترجمه ی این علوم به زبان عربی ، روحیه ی علمی مناسب باآن هم به فرهنگ اسلامی انتقال یافت وبه دلیل زمینه ی مناسبی که در دامان اسلام پیداکردبه شدت موردتوجه قرارگرفت .

2- « شعوبیه » چه شعاری را مدنظر داشتند ؟

ابتدا با تمسک به آیه ی 13 سوره ی حجرات (49) برابری عرب و عجم را مطرح کردند و ملاک برتری را تقوا به حساب آوردند اما چون اعراب به این امر راضی نشدند و هم چنان به رفتار نادرست خود ادامه می دادند با حالت پرخاش موضوع برتری عجم بر عرب را پیش کشیدند و حتی در نوشته ها و آثار خود نیز در تحقیر عرب کوشیدند.

3-  فارسی نو (دری) را چگونه تعریف کرده اند؟ درباره­ منشأ آن چه می­دانید؟

کلمه­ داری به معنی درباری و منسوب به در (دربار، درگاه) است و در اصطلاح، به زبان دولتی دستگاه ساسانی اطلاق می­شود.

پاسخ قسمت دوّم سؤال: دنباله­ ی پهلوی ساسانی است و در آن عناصری از پهلوی اشکانی هم دیده می­شود.

4-  قدیم­ترین کتابی که به خطّ فارسی امروز در دست است چه نام دارد و در چه زمینه­ای تأ­لیف شده است؟ این اثر به خطّ کیست؟

الابنیه عن حقایق الادویه در زمینه پزشکی و مولف این اثر ابومنصور موفق هروی است به خط اسدی توسی در قرن5 تحریرشد.

5-  آیا می­توان نخستین شاعر فارسی دری را مشخص کرد؟ چرا؟

خیر ـ چون شعر در نزد تمام اقوام عالم، نا­گزیر از زمانی آغاز می­شود که انسان توانسته است شور و هیجان درونی خود را با کلام خیال انگیز و مؤثر بیان کند و برای چنین امری نمی­توان آغازی معیّن کرد.

دانستنی‌های مربوط به درس دوم

1  بزرگ‌ترین عالم علم نحو، چه نام داشت؟ سیبویه

2  واضح علم  عروض   چه کسی بود؟ خلیل بن احمد

3  معنای کلمه‌ی  دری   چیست؟ درباری

4  گویش دری دنباله‌ی کدام زبان است؟ پهلوی ساسانی

5  قدیمی‌ترین کتابی که به خطّ فارسی امروز در دست است؟ الابنیه عن حقایق الادویه

6  کتاب   الابنیه عن حقایق الادویه   توسط چه کسی و در چه زمینه‌ای تحریر شده است؟ اسدی توسی و در زمینه‌ی پزشکی

7  کلمه‌ی  دری   در اصطلاح به چه زبانی اطلاق می‌شود؟ زبان دولتی دستگاه ساسانی

8  رواج شعر به شیوه‌ی عروضی به زبان دری به کدام دوره مربوط می‌شود؟ نیمه‌ی اول قرن سوم هجری

9  نخستین شاعران پارسی گوی چه کسانی بودند؟ ابوحَفْص سفدی و عباس مروزی

10  اولین نمونه‌های شعر عروضی به زبان دری به کدام دوره مربوط می‌شود؟ به اواخر دوره‌ی طاهریان

11  کتاب  تاریخ سیستان   چه کسی را نخستین شاعر پارسی گوی معرفی می‌کند؟ محمد بن وصیف سیستانی

12  کدام شاعران را از معاصران عمروبن لیث صفاری دانسته‌اند؟ فیروز مشرقی و ابوسلیک گرگانی

13  چه کسی در کوفه به خون‌خواهی حسین‌بن علی (ع) بر ضد امویان قیام کرد؟ مختار ثقفی

14  ابومسلم خراسانی، به حکومت کدام خاندان خاتمه داد؟ امویان

15   برمکیان   وزرای لایق کدام خاندان بودند؟ عباسیان

16  کدام ایرانی مسلمان صاحب نخستین کتاب مهم در لغت عربی بوده است؟ خلیل بن احمد

17  موضوع کتاب   الابنیه عن حقایق الادویه   چیست؟ پزشکی

18  ایرانیان در ظاهر شعر عروضی را از چه کسانی تقلید کردند؟ شعر عربی

19  جمله‌ی  چیزی که من اندر نیابم، چرا باید گفت؟   منسوب به کیست؟ یعقوب بن لیث و بی اطلاعی او را از تازی

20  شعوبیه   چه اعتقاداتی داشتند؟ به برابری عرب و عجم اعتقاد داشتند و عامل امتیاز بخش را تقوا می‌دانستند.

 

خود آزمایی های نمونه ی بخش اول : 

 

1-شعوبیه بر فرهنگ ایرانی چه تأثیراتی گذاشته است ؟

تاثیر آنان این بود که بر اثر تبلیغات افکار و عقایدشان شعرای بزرگی از میان ایرانیان با فکر شعوبی بر خاستند و در مخالفت با برتری جویی اعراب کتاب ها و رساله هایی را نوشتند و موجب تقویت روح ملی در مردم ایران شدند که مقابله با عرب و قیام برای کسب استقلال و ایجاد زبان مستقل ( فارسی دری ) نتیجه ی افکار شعوبی بوده است.

2- درمورد شعرهجایی قبل از اسلام چه می دانید ؟

شعری است که مصراع های آن از جهت تعداد هجاها با هم برابرند ولی هجاهای بلند ممکن است در برابر هجاهای کوتاه قرارگیرند.

 

3- کدام منبع، محمّد بن وصیف را نخستین شاعر پارسی گو معرفی کرده است؟

تاریخ سیستان

4- چرا خط عربی برای نوشتن زبان فارسی پذیرفته شد ؟

استفاده از خط عربی در زبان فارسی ، زبان و فرهنگ توده های مردم ایران را به دیانت مقدس اسلام نزدیک کرد .این پیوند خجسته ، بنیان های اندیشه ی ایران اسلامی را استوار ساخت .

 

خود آزمایی درس سوّم :

 

 1-از ویژگی های عمده ی شعر شهید بلخی دو مورد را ذکر کنید .

الف) شهید به تازی و پارسی شعرمی­گفت. ب) اشعار او غالباً با چاشنی فکرو فلسفه توأم شده است.

2- شهبد بلخی با کدام دانشمند مباحثه و مناظره داشته است ؟محمدبن زکریای رازی ، طبیب و فیلسوف معاصر خود.

3- در باب رودکی گفته­اند: « شعر او را بر شمردم سیزده ره صد ­هزار /  هم فزون آید اگر چونان که بایدبشمری » این مطلب نشانه­ی چیست؟ از این تعداد شعر، چه مقدار در دست است؟

  نشانه کثرت اشعار اوست . این شعر از رشیدی سمرقندی است که آن را دو گونه معنی کرده اند ؛ دو عدد به دست آمده

 ( /100000بیت و /1300000 بیت ) البته اولی معقول تر است .درحال حاضر حدود هزار بیت از رودکی در دست است .

4- غزل چیست ؟ تغزّل کدام است ؟تفاوت و تشابه آن ها در چیست ؟

غزل در لغت به معنی گفت و گوی عاشقانه و سرود است و در اصطلاح ، قالب شعری راگویندکه حداقل ابیات آن 5 و حداکثر 15 تا 20 بیت باشد و مصراع های زوج آن هم قافیه و موضوع آن عشق و عرفان و مسایل اجتماعی است . تغزل مقدمه قصیده است غزل یک قالب شعری است ولی تغزل بخشی از قالب قصیده است شباهت آنان در موضوع است .

5- دیگر شاعران رودکی را چگونه و چرا ستوده اند ؟

ناصر خسرو او را شاعر تیره چشم روشن بین نامید ، عنصری بر او رشک می ورزید غزل را رودکی وار می سرود .

6- کدامین آثار توسّط رودکی به نظم در آمده است؟ آیا این آثار در دست است؟

کلیله و دمنه و منظومه­سند­باد نامه ، از آنها جز ابیاتی پراکنده در دست نیست.

دانستنی‌های مربوط به درس سوم

1  چه کسی پیش از فردوسی عنوان  شاعر خرد   را به خود اختصاص داد؟ شهید بلخی

2   شهید بلخی   با کدام طبیب و فیلسوف معاصر خود مناظرلتی داشته است؟ زکریای رازی

3   شهید بلخی   با کدام علوم آشنایی داشت؟ فلسفه و کلام

4  کدام شاعر، شهید بلخی را به فضل و برتری و خردووری ستوده است؟ رودکی

5   شهید بلخی   از پیوستگان به دستگاه کدام امیر بود؟ امیر نصربن احمد سامانی و ابوعبدالله جیهانی

6  چرا به ابوعبدالله جعفربن محمد  رودکی   می‌گفتند؟ چون در  رودک   یکی از روستاهای سمرقند به دنیا آمد.

7  کدام وزیر، رودکی را در میان عرب و عجم بی‌مانند می‌دانست؟ بلعمی، وزیر دانشمند سامانیان

8  شعر  بوی جوی مولیان   سروده‌ی کیست؟ رودکی

9  کدام شاعر غزل  رودکی وار   را نیکو می‌دانست؟ عنصری

10  چه کسی رودکی را  شاعر تیره چشم روشن بین   نامیده است؟ ناصرخسرو

11  شعر بوی جوی مولیان   بر کدام امیر سامانی تأثیر گذار بود؟ نصر بن احمد سامانی

12  اشعار بر جای مانده از رودکی، چند بیت است؟ حدود هزار بیت

13  کدام مثنوی‌ها را رودکی سروده است؟ مثنوی کلیله و دمنه و سندباد نامه

14  سبک شع رودکی، چه سبکی است؟ سبک خراسانی

15  نام دیگر  سبک خراسانی   چیست؟ سبک ترکستانی

16  ویژگی عمده‌ی  سبک خراسانی   چیست؟ سادگی. در عین متانت واستحکام

17  عنوان  پدر شعر فارس   به کدام شاعر نسبت داده شده است؟ رودکی

18  رودکی در کدام قالب‌های شعری، شعر سروده است؟ تقریباً تمام قالب‌ها (قصیده، غزل، قطعه، رباعی و مثنوی)

19  بیت  غزل رودکی وار نیکو بود/ غزل‌های من رودکی‌ وار نیست   از کدام شاعر است؟ عنصری

20 رودکی کدام آلت موسیقی را به خوبی می‌نواخت؟ بربط

 

خودآزمایی های نمونه درس چهارم :

 

 1- مثنوی «آفرین نامه» از کیست؟

 بوشکور بلخی

2- موضاعات شعری عصر رودکی کدامند؟

موضوعات شعری، گذشته از وصف، بیشتر ستایش بود و اندرز و معانی تغزّلی و احساسی و کمی هم مزاح.

3- چرا کسایی را پرچمدار ادبیّات شیعه دانسته­اند؟

 زیرا مذهب او شیعه­ی دوازده امامی بوده و هم زمان با فردوسی به عنوان نخستین شاعر دل­بسته­ اهل بیت، درفش جانبداری و ستایش خاندان پیامبر را بر دوش کشیده است: مدحت کن و بستای کسی را که پیامبر بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار ...... و همچنین نخستین قصیده­های منقبت و مرثیه را باید در دیوان کسایی جستجو کرد.

4- این سخن دکتر شفیعی کدکنی « از نظر صور خیال و انواع تصویر به ویژه در زمینه ی طبیعت ، شعر او بهترین شعری است که از گویندگان قرن چهارم در دست داریم » ؛ در باره ی کدام شاعر است ؟ کسایی مروزی .

دانستنی‌های مربوط به درس چهارم

1   بوشکور بلخی   شاعر کدام قرن است؟ قرن چهارم

2  کدام مثنوی را   بوشکور بلخی    به نظم درآورد؟ آفرین‌نامه

3  کودکی بوشکور با ایام سال خوردگی کدام شاعر هم زمان است؟ رودکی

4  فکر و زبان بوشکور، حد واسط کدام شاعران است؟ رودکی و فردوسی

5  جوانی کدام شاعر مصادف یا دوران کهولت بوشکور بلخی بوده است؟ فردوسی

6  چه واژه‌هایی برای جاهای خالی عبارت داده شده، درست و مناسب است؟  دوازده سال بعد از مرگ ... کسایی در ... دیده به جهان گشود.   رودکی، مرو

7  دوران شاعری  کسایی   با کدام سلسله‌ی پادشاهی مقارن بود؟ اواخر عهد سامانی و اوایل کار غزنویان

8   کسایی   چه مذهبی داشت؟ شیعه‌ی دوازده امامی

9  کسایی در شعر به ترتیب پیرو و پیشرو چه کسانی است؟ پیرو رودکی و پیشرو ناصرخسرو

10   استاد شاعران جهان   از نظر کسایی، کیست؟ رودکی

11   ناصرخسرو   شاعر آزاده‌ی کدام قرن است؟ قرن پنجم

12  نخستین قصیده‌های منقبت و مرثیه در دیوان کدام شاعر آمده است؟ کسایی

13   قوامی رازی   شاعر کدام قرن است؟ قرن ششم

14   شاعر مرثیه سرای   قرن دهم کیست؟ محتشم کاشانی

15  کدام دو شاعر درفش جانبداری و ستایش خاندان پیامبر را بر دوش کشیده‌اند؟ کسایی و فردوسی

16  دیوان کسایی ظاهراً تا کدام قرن موجود بوده است؟ قرن ششم

17  چرا کسایی را   نقاش چیره دست طبیعت   نام داده‌اند؟ چون وصف‌هایی جاندار و روشن از طبیعت و زیبایی‌های آن دارد.

 

خود آزمایی های نمونه ی بخش دوم :

 

 1- عنوان «پدر شعر فارسی» به کدام شاعر نسبت داده شده است؟ رودکی

 

2- ویژگی های شعری شاعران عصر رودکی چیست ؟

طرز شاعری آنان بر سادگی لفظ و آسانی معنی استوار بود . آن ها افکار و خیال های خود راهمان گونه که به خاطرشان می رسیدبیان می کردند و برای پیدا کردن تعبیر یا مفهوم تازه خود را به زحمت نمی انداختند شاعران این عصر بیشتر به بیرون واقعیت حیات نظر داشتند و مفاهیم ذهنی آنان از قلمرو تعالیم کلی اخلاقی در حد بسیار صمیمانه و عملی آن در نمی گذشت .

3- این ابیات سروده کیست ؟

خون خود را گر بریزی بر زمین / به که آب روی ریزی در کنار

بت پرستیدن به از مردم پرست / پند گیر و کنار بند و گوش دار   پاسخ : ابو سلیک گرگانی .

4- با توجه به اشعار رودکی آیا او کور مادرزاد بوده است ؟

از اشاره هایی که شاعران نزدیک به روزگار او آورده اند ، پیداست که او را شاعری نابینا می شناخته اند اما از سخن خود اوآن چه هست وبه ویژه توصیف های دقیق ورنگارنگش برنمی آیدکه همه ی عمر را در کوری و تاریکی دنیای روشن دلان گذرانده باشد.

 5) کدام شاعر را پیرو رودکی و پیشرو ناصرخسرو دانسته­اند؟ کسایی

 

6- پیش از فردوسی ، عنوان « شاعر خرد » به کدام شاعر اختصاص داشت ؟ شهید بلخی

 

خود آزمایی هاب نمونه درس پنجم :

 

1- موضوع کتاب « الابنیه ... » چیست ؟

خواص گیاهان و داروها ( در باره ی علم داروشناسی ) بوده است .

2- آیا تاریخی بلعمی ترجمه­ی دقیق تاریخ طبری است؟ توضیح دهید:

خیر ،زیرا، بلعمی، اطلاعات دیگری راجع به تاریخ ایران به دست آورد و بر آن فزود و با حذف مطالبی از اصل تاریخ طبری، آن را به صورت تألیفی مستقل درآورد.

3- چگونگی شکل گیری شاهنامه ابومنصوری را بیان کنید؟

به علت غلبه­ روح ایران دوستی و احساس نیاز به هویتی مستقل – به ویژه در خراسان آن روز- داستانها و روایات زیادی مربوط به تاریخ گذشته­ ایران فراهم شد و سرانجام در سال 346 هـ.ق به امر ابومنصور محمدبن عبدالرزاق حاکم توس، به صورت مجموعه­ای مستقل به زبان فارسی درآمد و به نام شاهنامه ابومنصوری به عنوان نخستین اثر مستقل نثر فارسی در اختیار همگان قرار گرفت.

4- نخستین کتاب جغرافیا به فارسی چه نام دارد و تألیف کیست ؟

حدود العالم که مولف آن معلوم نیست .

5- چرا این عصر را دوره ی « خرد آرمانی » نامیده ایم ؟زیرا آثار پدید آمده در این عصر عموماً بر محور خردگرایی و تکیه بر اندیشه ی بشری و ارج نهادن به آن می چرخد و ستایش خرد و اندیشه در آثار حماسی نیز بسیار آمده است .

6- نخستین ترجمه ی قرآن کریم کدام است ؟ این ترجمه به چه زبانی است ؟

ترجمه ی تفسیر طبری به زبان فارسی .

 7- چند تن از حماسه سرایان مشهور را نام ببرید.دقیقی، فردوسی، اسدی.  

دانستنی‌های مربوط به درس پنجم

1  نثر فارسی در آغاز کدام عصر تولید یافت؟ عصر فردوسی

2  نخستین کتاب مستقل نثر فارسی، کدام اثر است؟ شاهنامه ابونصری

3   تفسیر طبری   تألیف کیست؟ مجمد بن جریر طبری

4  نخستین ترجمه‌ی قرآن کریم کدام کتاب و به چه زبانی است؟ ترجمه‌ی تفسیر طبری و به زبان فارسی

5  نثر کتاب  ترجمه تفسیر طبری   چه گونه است؟ نثر ساده و شمار لغات عربی آن کم است.

6   ترجمه تفسیر طبری   اثر جمعی از علمای ماوراء‌النّهر می‌باشد.

7  در کدام سده  ترجمه تفسیر طبری   نوشته شد؟ میانه‌ی سده چهارم هجری

8  کدام شاهنامه، قبل از شاهنامه‌ی ابومنصوری تألیف یافته و به کلی از میان رفته است؟ شاهنامه‌ی ابوالمؤید بلخی

9   تاریخ بلعمی   اثر کیست؟ ابوعلی بلعمی

10  به عصر فردوسی، چه نام دیگری داده شده است؟ عصر حماسه‌ی ملی و خردآرمانی

11  جریان اصلی شعر در دوره‌ی سامانی بر چه امری تأکید دارد؟ تأکید بر حمایت از فرهنگ قومی و اعتبار بخشیدن به زبان فارسی دارد.

12  چه مقدار از  شاهنامه‌ی ابومنصوری   باقی مانده است؟ حدود پانزده صفحه

13  چرا منصوربن نوح سامانی تصمیم گرفت که  تفسیر طبری   ترجمه شود؟ چون فهم آن به زبان عربی برایش دشوار بود.

14  ترجمه‌ی کدام کتاب را می‌توان سرآغاز نثر دینی فارسی به حساب آورد؟ ترجمه تفسیر طبری

15  نثر علمی فارسی، با کدام کتاب آغاز می‌شود؟ الابنیه عن حقایق الادویه

16  نوسینده‌ی کتاب   الابنیه عن حقایق الادویه    کیست؟ ابومنصور موفق هروی

17  موضوع کتاب  هدایة المتعلمین فی الطب   چیست و مؤلف آن کیست؟ شیوه‌ی درمان بیماری‌ها، ابوبکر اخوینی بخارایی

18  مؤلف کتاب  حدود‌العالم   کیست؟ مولف آن نامعلوم است.

19  نخستین کتاب جغرافیا به زبان پارسی کدام کتاب است؟ حدود‌العالم من المشرق الی المغرب

20  موضوع کتاب   حدود‌العالم    چیست؟ جغرافیای عمومی ه ویژه جغرافیای سرزمین‌های اسلامی

 

خود آزمایی های نمونه درس ششم :

 

1-               نخستین بار چه کسی به نظم داستانهای ملی همت گماشت؟ دقیقی توسی

 

2- اهمیت کار دقیقی در چیست ؟

اول این که او را باید آغازگر حماسه سرایی دانست ، دوم این که او در این کار پیشرو فردوسی است و فضل تقدم بر او دارد و دیگر این که او در حقیقت احیاگر داستان های ملی ایران است .

 3-  مهمترین اثر دقیقی چه نام دارد؟ گشتاسپ نامه

 

4- نحوه ی تاثیرگذاری دقیقی را بر فردوسی تحلیل کنید .

دقیقی با سرودن حدود هزار بیت شعر با درون مایه ی حماسی ، راهی بیش روی فردوسی گشود این اثر در فکر و اندیشه ی فردوسی تاثیر به سزایی داشت و از نظر ساختار شعر ومحتوا نیز اثر دقیقی بر فکر و اندیشه ی فردوسی تاثیر گذار بود .

 5-دهقانان چه کسانی بودند و چه وظیفه­ای داشتند؟

دهقانان، طبقه­ای صاحب مقام و دارای املاک و اموال بودند و می­توانستند از راه درآمد ملک خود زندگی نسبتاً‌ راحتی داشته باشند. وظیفه آنها این بود که روایات تاریخی و سرگذشت پیشینیان خود را سینه به سینه به نسلهای بعد از خود انتقال دهند.

6- چرا شاهنامه مورد قبول و پسند محمود غزنوی واقع نشد ؟

الف) اثری ایرانی بود و در آن به ترکان که اجداد محمود بودند روی خوش نشان داده نشده بود . ب ) فردوسی شیعه مذهب

 بود وچندجا در شاهنامه بدون هیچ پروایی ارادت خود را به خاندان پیامبر نشان داده بود . ج) در شاهنامه چنان که محمود توقع می داشت از وی ستایشی به عمل نیامده بود و به جای آن ، این کتاب از ستایش پهلوانان و شاهان گذشته ی ایرانی سرشار بود.

 7-  علل عمده توفیق شاهنامه در میان مردم چیست؟

یکی ازعلل توفیق شاهنانه علاوه برمحتویات آنکه همه عبرت و حکمت و آزادگی و آزاد اندیشی است. ایمان پاک و اخلاص و صمیمت و علاقه­ سراینده­ آن است که با اعتقاد و از روی صفای باطن در راه نظم شاهنامه قدم گذاشته و زندگی و ثروت موروثی خود را وقف این کار کرده است.

8- شاهکار هنری فردوسی در بیان داستان های شاهنامه چیست ؟

از شاهکارهای هنری فردوسی ، ملاحظات نغزی است که در ضمن و یا پایان داستان ها و جنگ های بزرگ اظهار می داردوبر گذران بودن جهان و ویران گشتن دودمان و بازی روزگار تاسف می خورد.

9- مزایای ادبی شاهنامه را بر شمرید .

الف ) اشاره به حکایت ها ، امثال و معانی دینی و اخلاقی . ب ) تلفیق تعلیمات اسلامی ودقایق قرآنی و اخلاقی با معتقدات قهرمانان و  پهلوانان .

10- آیا شاهنامه ، فقط داستان جنگ ها و نبردهاست ؟ توضیح دهید .

خیر ، شاهنامه ، مجموعه ی تاریخ و فرهنگ قوم ایرانی است که همه ی وجود زندگی ، معتقدات ، باورها ، دستاوردهای فکری ، دینی ، اخلاقی و اجتماعی آنان را در خود منعکس کرده است .

11- این بیت « منم بنده ی اهل بیت نبی / ستاینده یخاک پای وصی » مبیّن چه باورمندی است ؟

نشانه ارادت خالصانه فردوسی به خاندان پیامبر ( ص ) و تشیع او .

12- چرا توس را « فرهنگ شهر » می نامند ؟

الف )توس خاستگاه حماسه ی ملی ایران و استمرار دهنده ی فرهنگ و قومیت ایرانی درعصرفردوسی بود . ب ) سه حماسه سراینامی ایران ( فردوسی ، اسدی ، دقیقی ) از این شهر ظهور کردند.

13- لغت فرس حاوی چند لغت است ؟ اهمیت آن در چیست ؟

 در لغت فرس ، حدودیک هزارو دویست لغت فارسی آمده است ؛ با این حال چون قدیمی ترین کتاب موجود در این زمینه است در تاریخ ادبیات فارسی اهمیت فراوانی دارد .

14- مناظره چگونه شعری است و مبدع آن کیست ؟ نمونه های خوب مناظره در عصر ما در شعر کدام شاعر چشم گیر است ؟

مناظره ، در اصطلاح ادبی به شعری گفته می شود که در آن دو طرف سخن ( دو انسان یا دو حیوان یا دو شی ء و یا دو مفهوم ) هریک خواص و امتیازات خود را برشمرند و بکوشند خود را بر دیگری ترجیح دهند . مبدع آن اسدی توسی است . نمونه های خوب مناظره در عصر ما در شعر پروین اعتصامی چشم گیر است .

15- چرا شخصیت و شعر اسدی در زیر مجموعه ی فردوسی بررسی می شود ؟

 چون اندیشه و کار اسدی در واقع دنباله­ فردوسی است و آن تحولاتی که زبان فارسی بر اثر مهاجرت به سرزمینهای عراق عجم در روزگار او پیدا کرده به شعر وی راه نیافته است.

دانستنی‌های مربوط به درس ششم

1  طرز شاعری  دقیقی توسی   شبیه به شیوه‌ی کدام شاعر است؟ رودکی

2  نخستین کسی که پس از  مسعودی مروزی   به نظم داستان‌های ملی ایران پرداخت، که بود؟ دقیقی توسی

3  اثر مهّم  دقیقی   چه نام دارد؟ گشتاسپ نامه

4  زادگاه  فردوسی   کجاست؟ روستای باژ در منطقه‌ی توس

5   دهقانان   در روزگار فردوسی چه طبقه‌ای بودند؟ طبقه‌ای صاحب مقام و دارای املاک و اموال

6  چرا فردوسی بر آن شد تا کتاب خود را به نام محمود غزنوی کند؟ به منظور حفظ کردن شاهنامه از گزند حوادث با استفاده از امکانی که شاید محمود برای نسخه‌برداری آن فراهم کند و دیگر کسب وجه مختصری از این راه برای معیشت و دوران پیری و ناتوانی خود.

7  یکی از دلایلی که شاهنامه مورد پسند محمود قرار نگرفت، چه بود؟ در شاهنامه بر ترکان روی خوش نشان داده نشده بود.

8  مذهب  فردوسی   چه بود؟ شیعه

9  وزیر ایران‌دوست عصر غزنوی که فردوسی او را مدح گفته است، که بود؟ ابوالعبای اسفراینی

10  محتویات کتاب شاهنامه به چند دوره تقسیم می‌شود؟ سه دوره

11   دوران تاریخی   شاهنامه مربوط به کدام بخش از کتاب است؟ دوره‌ی سوم

12  قالب شعری شاهنامه چیست و در کدام بحر سروده شده است؟ مثنوی، بحر متقارب

13  اوّلین لغت‌نامه‌ی مدوّن فارسی چه نام دارد؟ لغت فرس

14  داستان منظوم  گرشاسپ نامه   اثر کیست؟ اسدی توسی

15   مناظره   دراصطلاح، یعنی چه؟ گفت و گوی دو طرف سخن که هر یک سعی می‌کند برتری خود را اثبات کند.

16  کتاب  لغت فرس   اثر کیست؟ اسدی توسی

17   اسدی توسی   شاعر کدام قرن محسوب می‌شود؟ قرن پنجم

18  کتاب  لغت فرس   چند لغت فارسی دارد؟ هزار و دویست

19   دقیقی   بر چه دین و آیینی بود؟ دین زردشتی

20  مهم‌ترین و طولانی‌ترین بخش شاهنامه، کدام قسمت آن است؟ مرحله‌ی پهلوانی

 

خود آزمایی های نمونه بخش سوم :

1- عمده ترین ویژگی های سبک خراسانی کدام اند ؟

سادگی زبان شعر – کمی لغات عربی – ترویج روح شادی و نشاط – تاکید بر فردگرایی .

2- دوره های مختلف شاهنامه کدام اند و هر یک چه ویژگی هایی دارند ؟

الف ) دوران نخستین و اساطیری : آغاز تمدن بشری ، ظهورکشاورزی ، آموختن راه و رسم فراهم آوردن خوراک و پوشاک و روایت داستان ضحاک و قیام کاوه و فریدون که وقایع شاهنامه از این دوره ها با شتاب می گذرد . ب ) دوران پهلوانی : پیدایش سام ، زال ، رستم و عصر کیکاووس و کیخسروو جنگ های دراز مدت ایران و توران که در واقع ، به دلیل وجود شخصیتی پهلوان وایران دوست و مردم نواز چون رستم ، مهم ترین و طولانی ترین بخش های شاهنامه را در بر می گیرد وآغاز این دوره ی طولانی و پرحادثه ، پادشاهی منوچهرو پایان آن ، مرگ رستم و روی کار آمدن بهمن ، پسر اسفندیار است . ج ) دوران تاریخی : که با روی کار آمدن بهمن ، که اردشیرهم خوانده شده ، آغاز می شود و با ذکر حوادث عصر اسکندر و پادشاهی اشکانی و ساسانی در واقع تا حدود زیادی با تاریخ مطابقت پیدا می کند. عمده ترین قسمت های این بخش ، پادشاهی اردشیر وبهرام گوروخسرواست.

3- حماسه ایرانی بر چه ارزش هایی مبتنی است ؟

دعوت به آزادگی ، خردمندی ، سرافرازی – عبرت و حکمت آموزی – دفاع از ملیت و استقامت – دعوت به دادوپرهیز از بیداد.

4- درحماسه از کدام آرایه ها بیش تر استفاده می شود ؟ اغراق و تشبیه .

 

5- در عصر فردوسی ، محور فکری شعر چه بود ؟

محورفکری آن ، عشق به حقیقت ،برتری یافتن خیر در برابر شر،بهورزی قوم ایرانی و در نهایت،همه ی انسان های حق طلب است.

6- علت گرایش به حماسه سرایی در این عصر چیست ؟

تاکید امرای سامانی و تألیف به زبان دری و گردآوری تاریخ و روایات گذشته ی ایران در برابر خلافت بیگانه ی بغداد- تشویق شاعران و نویسندگان به احیای فرهنگ ملی در برابر سلطه ی فرهنگ عرب .

7- در شعر اسدی کدامین حس بر دیگر احساسات غلبه دارد ؟

حس دینی و علاقه به مبانی اسلام در شعر او بر همه چیز غلبه دارد .

8- عمده ترین خصوصیات شعرعصر فردوسی کدام اند ؟

استحکام قالب و معنی ، تنوع اوزان و قالب ها ، گونه گونی مضامین و مایه ها و خیال های شعری – نزدیکی به طبیعت ، آمیختگی با موسیقی ، داشتن رنگ ملی و ایرانی ، دربرگیرنده ی مایه های حکمی و اخلاقی و فقدان مایه های عرفانی و آسمانی – پیراستگی و استحکام فکری و زبان ممتاز .

9- کدامین اقوام دارای حماسه هستند ؟در مقایسه ای اجمالی ، جایگاه شاهنامه ،حماسه ملی ایران را بیان کنید .

اقوامی که دارای تمدن و مبارزات دیرینه بودند مانند : ایرانیان ، یونانیان ، هندی ها و آلمانی ها و ... یکی از آثار برجسته ی حماسه فارسی شاهنامه است که تراژدی داستان رستم و سهراب شاهنامه را در ردیف آثار هومر قرار داده است و شاهنامه همه ی آثار ادبی و فرهنگی بعداز خود را تحت تاثیر قرار داده است .

 

خود آزمایی های نمونه درس هفتم :

 

1- کدام شاعر ملک الشّعرای دربار محمود غزنوی بود؟  عنصری  

 

2- منظور از « شاعری روستا زاده با شعری به نرمی حریر و بیانی سهل و ممتنع » کیست ؟

فرخی سیستانی

3- از سروده های عنصری چند مثنوی را نام ببرید .

قصه های وامق و عذرا ، شادبهروعین الحیات ، سرخ بت و خنگ بت .

4- مضمون عمده­ شعر معزّی چیست؟ مدح و توصیف است.

5-  مسمّط چگونه شعری است؟ در این نوع شعر، استادی از آن کیست؟

قالب مسمّط عبارت است از چند­ین بند و هر بند مرکّب از چهار تا هشت مصراع هم وزن و مقفّا که آخرین مصرع در هر بند با مصرعهای آخر بند­های دیگر قا­فیه­ای یکسان دارد. - منوچهری  

6- درشعر منوچهری بیش تر چه چیزهایی توصیف می شود ؟این توصیف ها در کدام تقسیم بندی توصیف جای می گیرند ؟

رنگارنگی تشبیهات او در وصف طبیعت و گل وگیاه و پرندگان خوش آواز ، در واقع تصویر خاطرات ایامی است که او در گرگان و طبرستان گذرانده بود . حتی وصف کاروانگاه ها و ربع و اطلال و دمن و حرکت شبانه شتران با آن جرس های خوش آواز را که در شعر منوچهری ، برجستگی و جلوه ی خاصی یافته است – توصیف واقعی (انواع دیگر توصیف : نمادین –تخیلی ).

7- نظر دیگر شاعران – به ویژه ناصرخسرو – در باره ی عنصری و شعر او چیست ؟

شعر مدحی او را به شدت نکوهش کرده و عنصری را به باد انتقاد می گیرند .

خود آزمایی های نمونه ی بخش چهارم :

1- از مثنوی وامق و عذرا چند بیت باقی مانده است؟ اصل این داستان متعلّق به کدام قوم است؟  حدود پانصد بیت – یونان.

2- چرا معزّی را شاعری فاقد ابتکار می دانیم ؟

زیرا قصاید او عموماً بر شیوه ی منوچهری است و تاثیر فرخی و عنصری هم در شعر وی دیده می شود .

3- ویژگی های سبک فرخی سیستانی را بیان کنید .

شعر او درعین استحکام و استواری بسیار ساده بود ( سهل و ممتنع ) – تنوع معانی و مضامین آن کم است – موضوعات شعری اوبیشتر وصف و مدح است – معانی اخلاقی در شعر او کمتر دیده می شود .

4- توصیف زیر درباره­ کدام شاعر است؟

«در توصیف و تشبیه به ویژه در وصف مناظر طبیعت نقّاشی است که با کلک موبین خویش منظره­ای را پیش دیده­ ما تجسّم می­سازد و به الفاظ و عبارات خشک و بی­روح دم مسیحا می­دمد ... » منوچهری، که شاعر طبیعّت معرفی شده است.

5- در عصر عنصری چگونه شعرهایی جای گزین حماسه ی عصر فردوسی می شوند ؟ چرا ؟

عصر عنصری دوره ی ستایش گری و جای گزینی تاریخ به جای حماسه است به این معنی که به جای آن که تجربیات و اندیشه های خود را در شعر بیاورند پسند و سلیقه ی ممدوحان خود را در نظر می گیرند.

6- قصیده به چند بخش تقسیم می شود ؟ موضوع قصاید عموماً چیست ؟

تغزل که مقدمه ی قصیده است – تخلص که رابط بین تغزل و تنه ی اصلی قصیده است – تنه ی اصلی قصیده که مقصود اصلی شاعررا در برمی گیرد – شریطه و دعا که شاعر با بیان شرط هایی برای ممدوح خود جاودانگی می کند . ( موضوع قصاید عموماً مدح و ستایش ، پند و اندرز ، حکمت و ... است )

7- چرا محمود غزنوی ، این همه شاعر را در دربار خود گرد آورده بود ؟

برای رقابت با سامانیان و داشتن ستایشگرانی برای اقدامات خود.

8- امتیاز قصاید عنصری نسبت به پیشینیان چیست ؟

وی علاوه بر فنون شعر ، از دانش های زمان خود بهره مند بوده و به ویژه ، پاره ای از اصطلاحات حکمت و منطق را در شعر خویش به کار گرفته است .

  خود آزمایی های نمونه  درس هشتم :

 

1- چرا عصر ناصر خسرو را دوران طلایی فرهنگ اسلامی نامیده­اند؟

زیرا در آن دوران، علم و فلسفه و معارف به اوج شکفتگی رسید و دانشوران صاحب نام همچون فارابی، ابن سینا، ابوریحان، ابوعلی مسکویه و جمعیت معروف به «‌اخوان الصفا» ‌پیشاهنگان فکر و فلسفه­ی آن به شمار می­رفتند.

2- حکومت های شیعه مذهب عصر ناصر خسرو را نام ببرید و بگویید که در کدام منطقه مستقر بوده اند ؟

حکومت های  شیعه مذهب آل بویه – زیاریان و دیلمیان در صفحات شمال رشته کوه البرز و کرانه های مازندران – حکومت فاطمیان (اسماعیله )در مصر و شام .

3- چرا آثار مدونی از عرفای دوره ی اول در دست نیست ؟ چون در آن دوره عارفان بیشتر بر جنبه های عملی تاکید داشتند و عرفان را عملی یاد می دادند .

4- اشعار به جا مانده از باباطاهر همدانی بیشتر چه نوع شعری است و به کدام لهجه سروده شده است ؟

 دوبیتی یاترانه محلی لری

5- عمده ترین آثار منثور ناصر خسرو کدام اند ؟

سفر نامه، زادمسافرین ، جامع الحکمتین ، وجه الدین

 6- محتوای شعر ناصر خسرو چیست؟

محتوای شعر او خرد و دین و اعتقاد و علم و جویندگی و حقیقت نگری و کمال انسانی است.

7- عمده ترین تفاوت شعر ناصر حسرو با شعر پیشنیان در چیست ؟

 شعر او در خدمت فکر اخلاقی و اجتماعی و اندیشه های مکتبی قرار دارد . اما شعر گذشته در  وصف معشوق و مدح پادشاهان  بود .

8-علم  کلام چه علمی است در عصر ناصر خسرو کدامین شیوه ی کلامی تسلط دارد ؟

علمی که با دلایل عقلی از عقاید دینی دفاع می کند . کلام اشعری

9- در باب تصوف عابدانه و تصوف عاشقانه تحقیق کنید ؟

 عاشقانه تصوفی که مبتنی بر عشق است مثل عرفان عطار مولوی منصور حلاج عابدانه متنی بر توکل رعایت فرایض و آداب و سنت های دینی است که عابد خوانده می شوند مثل شبلی ، امام محمد غزالی جنید .

10-این بیت ناصر خسرو مبین چیست ؟  

غزال و غزل هر دوان مر تورا  /   نجویم غزال و نگویم غزل

بیانگر عدم او به وصف و شعر عاشقانه است .

دانستنی‌های مربوط به درس هشتم

1  زادگاه  ناصرخسرو   کجاست؟ قبادیان بلخ

2  سلطان مسعود غزنوی در کدام محل از ترکان سلجوقی شکست خورد؟ دندانقان

3   باطنیان   چه کسانی بودند؟ گروهی از شیعیان هفت امامی که به امامت اسماعیل فرزند بزرگ امام جعفر صادق (ع) اعتقاد داشتند.

4  مقر فرمانروایی  باطنیان   کجا بود؟ قاهره

5  لقب ناصرخسرو در مذهب فاطمی چیست؟ حجت

6  چه مأموریتی از جانب خلیفه‌ی فاطمی به ناصرخسرو محول شد؟ تبلیغ آیین فاطمی در خراسان

7  چرا  ناصرخسرو   در خراسان نمی‌توانست به سرچشمه‌ی حکمت باطنیان دست یابد؟ پیروان مذاهب دیگر، مجال تبلیغ خودنمایی به آن‌ها نمی‌دادند.

8  آثار کلامی ناصرخسرو کدام‌اند؟ خوان اخوان، زادالمسافرین و جامع‌الحکمتین

9  نخستین گوینده‌ای که شعر را به طور کلی در خدمت فکر اخلاقی، اجتماعی و مکتبی قرار داد، که بود؟ ناصرخسرو

10  ایام کودکی   ناصرخسرو    مصادف با حکومت کدام سلسله‌ی پادشاهی است؟ اوج حکومت غزنوی

11  مشهورترین اثر ناصرخسرو، کدام کتاب است؟ سفرنامه

12  کدام عصر، عصر شکوفایی فرهنگ اسلامی است؟ عصر ناصرخسرو

13  جریانی که در نیمه‌های دوم قرن پنجم هجری در نویسندگی و شعر فارسی پیدا شد، چه نام داشت؟ عرفان

14  منشأ عرفان اسلامی کدام کتاب است؟ قرآن

15  کتاب  اسرارالتوحید   اثر کیست؟ محمد بن منور

16  در عصر ناصرخسرو کدام عارف پاک‌باخته، طغرل سلجوقی را به عدل و داد دعوت کرد؟ باباطاهر

17  تمایلات عارفانه، ابتدا در کدام منطقه پیدا شد؟ بین‌النهرین

18   زیدیه   چه اعتقاداتی داشتند؟ معتقد بودند که امامت از حضرت سجاد (ع) به زید فرزند آن حضرت واگذار شده است نه به امام محمد باقر (ع)

19  از دوره‌ی غزنویان کدام درک و برداشت از اسلام، چیرگی یافت؟ کلام اشعری

 

خودآزمایی  های نمونه  بخش پنجم :

1- اسماعیلیان چه کسانی بودند ؟ در مورد فکر و اندیشه ی ایشان چه می دانید ؟

گروهی از شیعیان هفت امامی به نام فاطمیان در مصر وشام تبلیغ می کردند . آنان معتقد بودند امامت به اسماعیل فرزند اما م جعفر صادق می رسد .و چو ن به دنبال معانی باطنی قرآن بودند به آنها باطینه نیز می گفتند .

2- محتوای دوبیتی های بابا طاهر چیست ؟

عقاید عارفانه که با سوز دل و اعتقاد خاص بیان شد .

3- ناصر خسرو ، علت انقلاب درونی خود را چه چیز ذکر می کند ؟

تنگ نظری و باریک بینی بزرگان مذهبی که نتوانستند او را قانع کنند و خوابی که در چهل سالگی دید .

4- ناصر خسرو در مصر به چه عنوانی دست یافت ؟

حجت (حجت یکی از عالی ترین مراتب اسماعیله است .)

5- چر ا ناصر خسرو ناچار به اقامت در یمگان شد ؟

به دلیل آزار اذیت اهل تعصب که عقاید او را نپذیرفتن .

6- دانشنامه علایی از کیست ؟ ابو علی سینا

 

خود آزمایی های نمونه درس نهم:

 

1- اهمیت دانشنامه­ علایی در چیست؟

اهمیت این کتاب ابتدا از آن جهت است که یک دوره­ کامل از فلسفه  طبیعیات را به زبان فارسی شامل می­شود و دوم آن که بسیاری از اصطلاحات منطقی و فلسفی را به زبان فارسی در بر می­گیرد.  

2- آثار ابوریحان بیرونی، عموماً در چه زمینه­هایی است؟

در زمینه­های طب، جغرافی، ریاضی و فلسفه است.  

3- قابوس نامه تألیف کیست ؟درچند باب است و موضوع آن چیست ؟

تألیف عنصر المعالی ،در چهل و چهار باب می باشد ، موضوع آن اخلاق و مسائلاجتماعی است .

4- سیاست نامه در چه موضوعی تألیف شده است؟ نام دیگر آن چیست؟

در آیین مملکت داری تألیف شده،  نام دیگر آن سیر الملوک است .

دانستنی‌های مربوط به درس نهم

1  کتاب  دانش نامه‌ی علایی   اثر کیست؟ ابوعلی سینا

2  بیش‌تر آثار  ابن سینا   به چه زبانی نوشته شده است؟ زبان عربی

3  کتاب   دانش نامه‌ی علایی   به چه زبانی است؟ زبان فارسی

4  اهمیت کتاب  دانش نامه‌ی علایی   در چیست؟ یک دوره‌ی کامل از فلسفه و طبیعیات را شامل می‌شود و بسیاری از اصطلاحات منطقی و فلسفی را به زبان فارسی در برمی‌گیرد.

5  کتاب  التفهیم لاوایل صناعة التنجیم   اثر کیست؟ ابوریحان بیرونی

6    التفهیم    به چه زبانی نوشته شده است؟ فارسی

7  موضوع کتاب  التفهیم   چیست؟ نجوم، هندسه و حساب

8   قابوس نامه   اثر کیست؟ عنصرالمعالی کی کاووس بن اسکندر

9  موضوع کتاب  قابوس نامه   چیست؟ تعلیم و تربیت

10   قابوس نامه   چند باب دارد؟ چهل و چهار

11   سیاست نامه   اثر کیست؟خواجه نظام‌الملک

12  موضوع کتاب  سیاست نامه   چیست؟ آیین مملکت داری

13  نام دیگر کتاب  سیاست نامه   چیست؟ سیرالملوک

14   سیاست نامه   چه نثری دارد؟ ساده و مرسل

15  متن  سیاست نامه   مربوط به کدام قرن است؟ قرن پنجم

16  کتاب  تاریخ سیستان   اثر کیست؟ مؤلف آن نامعلوم است.

17   تاریخ بیهقی   اثر کیست؟ ابوالفضل بیهقی

18  نام دیگر  تاریخ بیهقی   چیست؟ تاریخ مسعودی

19  زادگاه ییهقی کجا بود؟ حارث آباد بیهق

20  ناصرخسرو، در تبریز کدام شاعر را ملاقات کرده بود؟ قطران تبریزی

 

خود آزمایی های نمونه  درس دهم :

 

1- موضوع کشف المحجوب چیست؟ چه کتابهای دیگری درباره­ این موضوع می­شناسید؟

 موضوع کشف المجحوب، طریقت و اصول تصوف و بیان کیفت عشق به پروردگار است. شرح تصوف .

2-آثار خواجه عبدالله انصاری را نام ببرید؟

 1- کتاب طبقات الصوفیه فارسی 2- رسائل 3-مناجات نامه 4- رساله دل و جان 5- زاد العارفین 6- کنز عارفین  7- الهی نامه .

3-  رسا یل خواجه عبدالله انصاری حاوی چه مضامینی است ؟ اقوال و سخنان و مناجات و راز ونیاز های پر جاذبه و لطیف و عمیق  ترین معانی عارفانه با بیانی شعرانه است .

4- ویژگی های نثر مرسل و مسجع را بیان کنید و بگویید چه تفاوتی با هم دارند ؟ نثر مرسل ساده و روان است آرایه های ادبی ندارد اما مسجع آهنگین و آرایه های ادبی در حد اعتدال دارد .

5- تفسیر معروف به کمبریج چه قسمتهایی از قرآن را شامل می­شود؟  از تفسیر سوره مریم تا پایان قرآن مجید را شامل می­شود.

6-  نثر دینی با کدام اثر شروع می­شود؟ با ترجمه­ تفسیر طبری

7- علت آفرینش تفسیرها چیست؟ نمونه های از تفاسیر مهم را نام ببرید ؟ شناخت معانی و حقایق قرآنی و قدرت استنباط احکام تفسیر طبری ، تفسیرکمبریج ،تفسیر سور آبادی .

دانستنی‌های مربوط به درس دهم

1  نثر دینی فارسی دری با کدام کتاب آغاز شد؟ ترجمه‌ی تفسیر طبری

2  مؤلف کتاب  تفسیر قرآن مجید، معروف به تفسیر کمبریج   کیست؟ مؤلف آن نامعلوم است.

3  زمان تألیف کتاب  تفسیر قرآن   چه قرنی است؟ نیمه ی اول سده‌ی پنجم

4  مؤلف کتاب  تفسیر سورآبادی   کیست؟ ابوبکر عتیق نیشابوری

5  ابوبکر عتیق نیشابوری معاصر با کدام پادشاه سلجوقی بوده است؟ آلب ارسلان

6  اثر معروف  ابوالحسن جلایی هجویری   چه نام دارد؟ کشف‌المحجوب

7  موضوع کتاب   کشف‌المحجوب    چیست؟ طریقت و اصول تصوف و بیان کیفیت عشق به پروردگار

8   شرح تعرف   اثر کیست؟ اسماعیل بن محمد مستملی نجاری

9  نام نیای بزرگ خواجه عبدالله انصاری چه بود؟ ابوایوب انصاری

10  خواجه عبدالله انصاری. تصوف را از چه کسی آموخت؟ شیخ ابوالحسن خرقانی

11  اصل کتاب  طبقات الصوفیه   به چه زبانی است و از کیست؟ عربی، ابوعبدالرحمان سلمی

12   رسایل   اثر کیست؟ خواجه عبدالله انصاری

13  موضوع کتاب  رسایل   چیست؟ اقوام و سخنان و مناجات‌ها

14  نوع نثر   خواجه عبدالله انصاری    چه نثری است؟ مسجع (آهنگین)

15  تفسیر قران معروف به  تفسیر کمبریج   شامل چه قسمت‌هایی از قرآن است؟ از تفسیر سوره‌ی مریم تا پایان قرآن مجید

16  علت نوشتن و رواج تفسیرهای مختلف چیست؟ برای استفاده از مسلمانانی که زبان عربی نمی‌دانستند، نوشته شد.

17  چرا  تفسیر قرآن، کمبریج   از نظر ادبی هم اهمیت دارد؟ چون در آن همان واژه‌های لطیف فارسی دیده می‌شود.

18  کتاب   کشف‌المحجوب    در پاسخ به پرسش‌های چه کسی نوشته شد؟ ابوسعید هجویری

19  ابوایوب انصاری درزمان کدام خلیفه، به خراسان آمد؟ عثمان

20  شعرهای خواجه عبدالله انصاری بیش‌تر در چه قالبی است؟ رباعی و ترانه

 

خود آزمایی های نمونه ی بخش ششم :

 

1- چرا ابوعلی سینا و برخی نویسندگان ایرانی آثار خویش را به عربی نوشته اند ؟

گروه بیشتری در دنیای اسلام قرار گیرد .

2- محتوای التفهیم چیست ؟ نجوم ،هندسه ، حساب .

 

3- قابوس نامه تحت تاثیر متون کدام دوره است ؟ متون آموزشی پیش از اسلام .

 

4- ویژگی های نثر تاریخ سیستان را بیان کنید ؟

بخش اول ساده طبیعی به شیوه ی کتابهای تاریخ دوره ی قبل مثل نثربلعمی لغات عربی دشوار تا حدودی دور است . بخش دوم حوادث قرن هشتم است به سبک همان زمان است .

5- تاریخ بیهقی چند مجلد فراهم شده بود؟چه قسمت هایی ا زآن باقی است ؟

 سی جلد، پنج جلد باقی است که درباره حکومت مسعود است و تاریخ مسعودی نیز نامیده می شود .

6-گفته شده است تاریخ  بیهقی بلاغت طبیعی  زبان فارسی را در مورد خود منعکس کرده است در این باره تو ضیح دهید و بحث کنید ؟

هنر بیهقی اوج بلاغت است و بهترین نمونه هنر انشایی زبان گرم ساده با شکوه است .

7- سفر نامه ی ناصر خسرو علاوه بر جنبه ی ادبی چه ارزش های دیگر ی دارد ؟ سیمای شهرها و مردمان و وضع زندگی اجتماعی را گفته از نظر اجتماعی و مردم شناسی ارزش دارد .

8- شر ح تعرف از کیست ؟ اسماعیل بخاریی

 

9-کشف المحجوب از حیث نثر چه ویژگی هایی دارد ؟ آراسته و زیبا مقدمه آن نثر شاعرانه دارد در لابلای آن  آیات و احادیث وجود دار د وجود لغات عربی جمله های طولانی نثر آن را دشوار کرد .

10- خواجه عبدالله ؛ تحت تعلیم کدام عارف نامی است ؟ شیخ ابوالحسن خرقانی .

 

11- طبقات الصوفیه تالیف کیست و به چه زبانی است ؟ عبدالرحمان سلمی به زبانی عربی