علل و عوامل دخیل درشهادت امام حسین (ع)

علل و عوامل دخیل درشهادت امام حسین (ع)

حضرت امام حسین(ع) در دهم محرم (عاشورا) سال 61هجری در کربلا در سن 57 سالگی به شهادت رسید، علّت شهادتش این بود، که وقتی معاویه در شام فوت کرد، پسرش یزید که جوانی فاسد و شارب الخمر و قمار باز بود، به نام خلیفه و  جانشین پیامبراکرم (ص) بر تخت پادشاهی نشست. چون امام حسین (ع)  با این فاجعه مخالف بود ، با یزید بیعت نکرد و مجبور شد، از مدینه به سوی مکّه هجرت نماید. جاسوسان یزید در صدد ترور امام حسین (ع) در مکه در کنار حرم امن الهی برآمدند و ازسوی دیگر مردم کوفه طی دعوت نامه های بسیار فراوان امام حسین (ع)را جهت رهبری و امامت و ولایت خواستار شدند لذا آن حضرت درنهم ذی الحجة سال 60 هجری به سوی کوفه حرکت کرد و در دوم محرم سال 61 به نزدیکی کوفه در مکانی به نام کربلا فرود آمد. در آن جا در محاصره نیرو های اعزامی یزید از کوفه و از نقاط دیگر قرار گرفت و در 10محرم همان سال مرگ سرخ را بر ذلت و بیعت با فاسدی چون یزید برگزیدند و تسلیم خواسته های آن ملعون فرومایه نشدند و فرمودند :

"القتل اولی من رکوب العار و العار خیرٌ من دخول النار؛ کشته شدن با شرافت و عزّت، بهتر از ننگ و ذلّت و بردگی است." و فرمودند:

"انی لا أری الموت الاّ السعادة و الحیوة مع الظالمین الاّ برما؛ مرگ با شرافت جز سعادت نیست و زندگی با بیدادگران جز رنج و زحمت نیست." همچنین از آن حضرت نقل است، که فرمود:"هیهات منّا الذّلة؛ از ما ذلّت و تسلیم در برابر ظلم و طغیان ، دور است ". و در پیامی به همه مسلمانان فرمود: "مثلی لا یبایع مثله ؛ مثل منی هرگز با مثل یزید بیعت نمی کند." امام مرگ سرخ را بر زندگی و زیر بار ظلم و طاغوت یزید رفتن برگزید و درسی جاودانه برای تاریخ به جا گذاشت.(1)

او هنگام خروج از مدینه به سوی مکه فرمودند:

إِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاْصْلاحِ فى أُمَّةِ جَدّى، أُریدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَأَنْهى عَنِ الْمُنْکَرِ وَأَسیرَ بِسیرَةِ جَدّى وَأَبى عَلِىِّ بْنِ أَبیطالِب. (حلی، مثیر الاحزان، ص ۴)

«حرکت و خروج من برای افساد و ریا و خودنمایی نیست، بلکه برای اصلاح امت پیامبر حرکت کردم، تا امر به معروف و نهی از منکر کنم و روش و سنّت جدّم و پدرم را زنده کنم».(2)

اما این که چرا این وضع پیش آمد، که فرزند پیامبراکرم (ص) یعنی امام زمان خویش آقا امام حسین (ع)  را در نهایت قساوت به شهادت برسانند.

‌عوامل بسیاری در فاجعه کربلا نقش داشتندکه ما به چند عامل مهم اشاره می‌کنیم:

1) جاه طلبی و دنیا گرایی

مسلمانان صدر اسلام بویژه خواص به خوبی و بروشنی می‌دانستند، که لایق‌ترین فرد برای ولایت و مدیریت  جهان اسلام امام علی(ع) است، این شایستگی را هم از زبان پیامبراکرم (ص) شنیده بودند و هم خود آنان امام علی (ع)را خوب می‌شناختند. اما متأسفانه دنیاخواهی و قدرت‌گرایی بعضی انصار و مهاجر موجب شد، که اولین انحراف فکری و عقیدتی در زمینة امامت و ولایت به وجود آید.

شورا  و جلسه ای  که توسط برخی خواص مهاجر و انصار در سقیفه بنی ساعده تشکیل شد، انحراف از ولایت و امامت  و سنت پیامبراکرم (ص) و مبدأ انحرافات متعدد بعدی را شکل داد. کم کم در زمان سه خلیفه اول، زمینه حکومت امویان فراهم شد و حادثة عاشورا با سقیفه بنی ساعده پیوند خورد، زیرا از همان روز زمینه شکل گیری فاجعه ‌عاشورا به وجود آمد .

امویان می‌دانستند، که امام حسین(ع) لایق‌ترین فرد برای ولایت  و رهبری جهان اسلام است، چنانکه معاویه نیز در کاخ و جلسه محرمانه گفت: "به خدا قسم! من هیچ عیبی در حسین(ع) نمی‌بینم".(3) ولی فرزند او یزید در سال 61 هجری برای رسیدن به قدرت، فضایل بی شمار امام حسین (ع) را نادیده گرفته درصدد قتل آن حضرت برآمدند. دشمن برای به شهادت رساندن امام از همه اهرم‌ها بهره گرفت. تبلیغات گسترده علیه حضرت انجام داد و به بعضی وعده حکومت داد، چنان که عمر بن سعد برای رسیدن به حکومت ری در کربلا حاضر شد و با امام جنگید. در طى روزهاى آخر، امام چند ملاقات محرمانه با ابن سعد داشت و سعى کرد تا او را منصرف کند. اما ابن سعد بر طبق روایات تاریخى نتوانست از حکومت رى چشم‏پوشى کند.(4)

2) کینه ورزی  و انتقامجویی

بی تردید حس انتقامجویی نیز در قتل امام حسین (ع) تأثیر گذار بود. سفیانیان که در جنگ بدر، اُحد و حنین شکست خورده بودند، از بنی هاشم دل پر از کینه داشتند، از این رو درصدد انقام‌جویی از خاندان پیامبر بودند در زمان پیامبر به دلیل حضور ایشان و قدرت بنی هاشم توان انتقام گیری را نداشتند، ولی بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) در صدد بر آمدند، که دوباره به سیادت خود در زمان جاهلیت رسیده و رقیبان خود را از صحنه خارج نمایند، از این رو دنبال فرصت مناسب بودند، که این فرصت به مرور زمان به وجود آمد.

در سال 61 هجری قمری سفیانیان با استفاده از فرصت پیش آمده کوشیدند، از طریق تسلط یافتن بر خلافت با تار و مار کردن بنی هاشم انتقام خود را از خاندان امام علی (ع) بگیرند. براین اساس یزید با طرح بیعت درصدد برآمد، که امام حسین(ع) را به شهادت برساند، چون یزید خوب می‌دانست، که امام با وی بیعت نمی‌کند.

داده‌های تاریخی نشان از آن دارد، که حس انتقامجویی در کشتن امام نقش بنیادی داشته است. رفتار یزید لعنه الله علیه با اسیران کربلا و اسائه ادب وی نسبت به سرمبارک امام حسین (ع) شاهد و بیانگر بر این حقیقت است. یزید در حالی که سر امام را پیش رو داشت و با چوب بر لب‌های مطهر امام حسین (ع)می‌زد گفت: "امروز در مقابل روز بدر!"

همچنین یزید بعد از به شهادت رساندن امام حسین (ع)  آرزومی کند، که کاش نیاکان کشته شده‌اش در بدر زنده بودند و به یزید می‌گفتند، دستت درد نکند، او کشتن حسین(ع) و یارانش را در مقابل کشته‌های بدر می داند. ابن شهر آشوب به نقل از طبرى، بلاذرى و کوفى این جریان را نقل می کند.(5)

3. عدم بصیرت و گرفتاری به جهالت و غفلت

متأسفانه مسلمانان پس از رحلت پیامبر (ص) از معارف و آموزه‌های دینی فاصله گرفتند. این فاصله گیری، دنیاگرایی و فقر فرهنگی را در پی داشت. فقر فرهنگی سبب گردید، که مردم در تشخیص حق و باطل دچار مشکل شده و نسبت به مسایل مهم مانند شهادت امام بی اعتنا باشند و حتی در شهادت امام نقش آفرینی نمایند، مردم تحت تأثیر تبلیغات دشمن قرار گرفتند. تبلیغات به گونه ای در مردم تأثیر گذاشت، که برخی به قصد قربت به جنگ امام رفته و حضرت را به شهادت برسانند! هنگام ورود اهل بیت (ع) به شام نسبت به آنان اسائه ادب شد و شهر را آذین بستند! اهل بیت پیامبر و امام حسین (ع) به عنوان خارجی معرفی شدند.(6)

امام خطاب به دشمنان خود در کربلا فرمودند : قد ملئت بطونکم من الحرام؛ شمکهای شما  از حرام پر شده»(7) و در وصف حال آنها و نشان دادن خباثت این جماعت فرمود: «مردم بنده دنیایند و دین را بر زبان می‌‌درند تا زندگانی خود را بدان سر و سامان دهند».(8)

به جهت نقش  خواص  مهاجر و انصار است - که بنیانگذاران جلسه سقیفه بنی ساعده - که همه آنها  و پیروان شان در متون دینی مورد لعن واقع شده اند:

«خدا امتی را که اساس ظلم و ستم بر شما اهل بیت(ع) را بنا کردند، لعنت کند،  خدا لعنت کند، امتی را که شما را از جایگاه‌تان راندند... خدا لعنت کند کسانی را که با آمادگی برای جنگ با شما، با دشمنانتان اعلام جانبداری کردند... خدایا لعن کن اولین ستمگری را که در حق محمد و آلش ظلم کرد و کسانی را که  از این راه پیروی کردند ! خدایا لعنت فرست بر گروهی که با امام حسین (ع) جنگید و دشمنان او را یاری کردند و با آنها پیمان بستند و از آنان در کشتن امام حسین (ع) پیروی نمودند ! خدایا، همگی را لعن کن».(9)

پی نوشت ها:

1. ر.ک: شیخ عباس قمی، منتهی الامال، قم، دلیل، چ اول، 1379ش، ج2، ص657به بعد.(نرم افزار سیره معصومان)

2 . عبد الرزاق مقرّم، ‏مقتل الحسین(ع)، بیروت، ‏مؤسسة الخرسان للمطبوعات، 1426ق، ص139. (نرم افزار سیره معصومان)

3 . نعمت الله صالحى نجف‏آبادى، شهید جاوید، تهران، کانون انتشار، ‌ص 9.

4 . رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چ ششم، 1381ش، ص214. (نرم افزار سیره معصومان)

5 . ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب، قم، مؤسسة العلامة للنشر، 1379ق، ج4، ص114. (نرم افزار سیره معصومان)

6 . جواد محدثى‏، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف‏، چ دوم، 1417ق، ص 289 - 290. (نرم افزار سیره معصومان)

7 . مجلسی، بحار الأنوار، تهران، اسلامیه، چ دوم، 1363ش، ج45، ص 156. (نرم افزار سیره معصومان)

8 . همان، ج45، ص 8.

9 . مفاتیح الجنان، زیارت عاشورا.