تن و ترجمه کامل حدیث جنود عقل و جنود جهل امام صادق علیه السلام در اصول کافی

 متن و ترجمه کامل حدیث جنود عقل و جنود جهل امام صادق علیه السلام در اصول کافی

  

سماعه گوید خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم و جمعى از دوستانش هم حضور داشتند که ذکر عقل و جهل بمیان آمد؛ حضرت فرمود: عقل و لشکرش و جهل و لشکرش را بشناسید.

 

سماعه گوید من عرض کردم قربانت گردم غیر از آنچه شما بما فهمانیده‏ اید نمیدانیم.

 

حضرت فرمود خداى عز و جل عقل را از نور خویش و از طرف راست عرش آفرید و آن مخلوق اول از روحانیین است پس بدو فرمود پس رو او پس رفت سپس فرمود پیش آى پیش آمد؛ خداى تبارک و تعالى فرمود: ترا با عظمت آفریدم و بر تمام آفریدگانم شرافت بخشیدم.

 

سپس جهل را تاریک و از دریاى شور و تلخ آفرید باو فرمود پس رو پس رفت فرمود پیش بیا پیش نیامد. فرمود: گردن‏کشى کردى؟ او را از رحمت خود دور ساخت. سپس براى عقل هفتاد و پنج لشکر قرار داد.

 

چون جهل مکرمت و عطاء. خدا را نسبت به عقل دید دشمنى او را در دل گرفت و عرض کرد: پروردگارا این هم مخلوقى است مانند من. او را آفریدى و گرامیش داشتى و تقویتش نمودى. من ضد او هستم و براو توانائى ندارم. آنچه از لشکر به او دادى بمن هم عطا کن.

 

فرمود بلى میدهم ولى اگر بعد از آن نافرمانى کردى ترا و لشکر ترا از رحمت خود بیرون میکنم.

 

عرض کرد خشنود شدم.پس هفتاد و پنج لشکر باو عطا کرد.

 

و هفتاد و پنج لشکرى که به عقل عنایت کرد (جنود عقل و جهل) بدین قرار است:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَدِیدٍ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ‏

 قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ مَوَالِیهِ فَجَرَى ذِکْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ

 

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) :

 

اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ تَهْتَدُوا

 

قَالَ سَمَاعَةُ

 

فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا نَعْرِفُ إِلَّا مَا عَرَّفْتَنَا

 

فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع):

 

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ مِنَ الرُّوحَانِیِّینَ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ فَقَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى خَلَقْتُکَ خَلْقاً عَظِیماً وَ کَرَّمْتُکَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِی قَالَ ثُمَّ خَلَقَ الْجَهْلَ مِنَ الْبَحْرِ الْأُجَاجِ ظُلْمَانِیّاً فَقَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَلَمْ یُقْبِلْ

 

فَقَالَ لَهُ اسْتَکْبَرْتَ فَلَعَنَهُ ثُمَّ جَعَلَ لِلْعَقْلِ خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ جُنْداً

 

فَلَمَّا رَأَى الْجَهْلُ مَا أَکْرَمَ اللَّهُ بِهِ الْعَقْلَ وَ مَا أَعْطَاهُ أَضْمَرَ لَهُ الْعَدَاوَةَ فَقَالَ الْجَهْلُ یَا رَبِّ هَذَا خَلْقٌ مِثْلِی خَلَقْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ وَ قَوَّیْتَهُ وَ أَنَا ضِدُّهُ وَ لَا قُوَّةَ لِی بِهِ فَأَعْطِنِی مِنَ الْجُنْدِ مِثْلَ مَا أَعْطَیْتَهُ

 

فَقَالَ نَعَمْ

 

فَإِنْ عَصَیْتَ بَعْدَ ذَلِکَ أَخْرَجْتُکَ وَ جُنْدَکَ مِنْ رَحْمَتِی

 

قَالَ قَدْ رَضِیتُ فَأَعْطَاهُ خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ جُنْداً

فَکَانَ مِمَّا أَعْطَى الْعَقْلَ مِنَ الْخَمْسَةِ وَ السَّبْعِینَ الْجُنْدَ

 

الْخَیْرُ وَ هُوَ وَزِیرُ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ ضِدَّهُ الشَّرَّ وَ هُوَ وَزِیرُ الْجَهْلِ

 

وَ الْإِیمَانُ وَ ضِدَّهُ الْکُفْرَ

 

وَ التَّصْدِیقُ وَ ضِدَّهُ الْجُحُودَ

 

وَ الرَّجَاءُ وَ ضِدَّهُ الْقُنُوطَ

 

وَ الْعَدْلُ وَ ضِدَّهُ الْجَوْرَ

 

وَ الرِّضَا وَ ضِدَّهُ السُّخْطَ

 

وَ الشُّکْرُ وَ ضِدَّهُ الْکُفْرَانَ

 

وَ الطَّمَعُ وَ ضِدَّهُ الْیَأْسَ

 

وَ التَّوَکُّلُ وَ ضِدَّهُ الْحِرْصَ

 

وَ الرَّأْفَةُ وَ ضِدَّهَا الْقَسْوَةَ

 

وَ الرَّحْمَةُ وَ ضِدَّهَا الْغَضَبَ

 

وَ الْعِلْمُ وَ ضِدَّهُ الْجَهْلَ

 

وَ الْفَهْمُ وَ ضِدَّهُ الْحُمْقَ

 

وَ الْعِفَّةُ وَ ضِدَّهَا التَّهَتُّکَ

 

وَ الزُّهْدُ وَ ضِدَّهُ الرَّغْبَةَ

 

وَ الرِّفْقُ وَ ضِدَّهُ الْخُرْقَ

 

وَ الرَّهْبَةُ وَ ضِدَّهُ الْجُرْأَةَ

 

وَ التَّوَاضُعُ وَ ضِدَّهُ الْکِبْرَ

 

وَ التُّؤَدَةُ وَ ضِدَّهَا التَّسَرُّعَ

 

وَ الْحِلْمُ وَ ضِدَّهَا السَّفَهَ-

 

وَ الصَّمْتُ وَ ضِدَّهُ الْهَذَرَ

 

وَ الِاسْتِسْلَامُ وَ ضِدَّهُ الِاسْتِکْبَارَ

 

وَ التَّسْلِیمُ وَ ضِدَّهُ الشَّکَّ

 

وَ الصَّبْرُ وَ ضِدَّهُ الْجَزَعَ

 

وَ الصَّفْحُ وَ ضِدَّهُ الِانْتِقَامَ

 

وَ الْغِنَى وَ ضِدَّهُ الْفَقْرَ

 

وَ التَّذَکُّرُ وَ ضِدَّهُ السَّهْوَ

 

وَ الْحِفْظُ وَ ضِدَّهُ النِّسْیَانَ

 

وَ التَّعَطُّفُ وَ ضِدَّهُ الْقَطِیعَةَ

 

وَ الْقُنُوعُ وَ ضِدَّهُ الْحِرْصَ

 

وَ الْمُؤَاسَاةُ وَ ضِدَّهَا الْمَنْعَ

 

وَ الْمَوَدَّةُ وَ ضِدَّهَا الْعَدَاوَةَ

 

وَ الْوَفَاءُ وَ ضِدَّهُ الْغَدْرَ

 

وَ الطَّاعَةُ وَ ضِدَّهَا الْمَعْصِیَةَ

 

وَ الْخُضُوعُ وَ ضِدَّهُ التَّطَاوُلَ

 

وَ السَّلَامَةُ وَ ضِدَّهَا الْبَلَاءَ

 

وَ الْحُبُّ وَ ضِدَّهُ الْبُغْضَ

 

وَ الصِّدْقُ وَ ضِدَّهُ الْکَذِبَ

 

وَ الْحَقُّ وَ ضِدَّهُ الْبَاطِلَ

 

وَ الْأَمَانَةُ وَ ضِدَّهَا الْخِیَانَةَ

 

وَ الْإِخْلَاصُ وَ ضِدَّهُ الشَّوْبَ

 

وَ الشَّهَامَةُ وَ ضِدَّهَا الْبَلَادَةَ

 

وَ الْفَهْمُ وَ ضِدَّهُ الْغَبَاوَةَ

 

وَ الْمَعْرِفَةُ وَ ضِدَّهَا الْإِنْکَارَ

 

وَ الْمُدَارَاةُ وَ ضِدَّهَا الْمُکَاشَفَةَ

 

وَ سَلَامَةُ الْغَیْبِ وَ ضِدَّهَا الْمُمَاکَرَةَ

 

وَ الْکِتْمَانُ وَ ضِدَّهُ الْإِفْشَاءَ

 

وَ الصَّلَاةُ وَ ضِدَّهَا الْإِضَاعَةَ

 

وَ الصَّوْمُ وَ ضِدَّهُ الْإِفْطَارَ

 

وَ الْجِهَادُ وَ ضِدَّهُ النُّکُولَ

 

وَ الْحَجُّ وَ ضِدَّهُ نَبْذَ الْمِیثَاقِ

 

وَ صَوْنُ الْحَدِیثِ وَ ضِدَّهُ النَّمِیمَةَ

 

وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَ ضِدَّهُ الْعُقُوقَ

 

وَ الْحَقِیقَةُ وَ ضِدَّهَا الرِّیَاءَ

 

وَ الْمَعْرُوفُ وَ ضِدَّهُ الْمُنْکَرَ

 

وَ السَّتْرُ وَ ضِدَّهُ التَّبَرُّجَ

 

وَ التَّقِیَّةُ وَ ضِدَّهَا الْإِذَاعَةَ

 

وَ الْإِنْصَافُ وَ ضِدَّهُ الْحَمِیَّةَ

 

وَ التَّهْیِئَةُ وَ ضِدَّهَا الْبَغْیَ

 

وَ النَّظَافَةُ وَ ضِدَّهَا الْقَذَرَ

 

وَ الْحَیَاءُ وَ ضِدَّهَا الْجَلَعَ

 

وَ الْقَصْدُ وَ ضِدَّهُ الْعُدْوَانَ

 

وَ الرَّاحَةُ وَ ضِدَّهَا التَّعَبَ

 

وَ السُّهُولَةُ وَ ضِدَّهَا الصُّعُوبَةَ

 

وَ الْبَرَکَةُ وَ ضِدَّهَا الْمَحْقَ

 

وَ الْعَافِیَةُ وَ ضِدَّهَا الْبَلَاءَ

 

وَ الْقَوَامُ وَ ضِدَّهُ الْمُکَاثَرَةَ

 

وَ الْحِکْمَةُ وَ ضِدَّهَا الْهَوَاءَ

 

وَ الْوَقَارُ وَ ضِدَّهُ الْخِفَّةَ

 

وَ السَّعَادَةُ وَ ضِدَّهَا الشَّقَاوَةَ

 

وَ التَّوْبَةُ وَ ضِدَّهَا الْإِصْرَارَ

 

وَ الِاسْتِغْفَارُ وَ ضِدَّهُ الِاغْتِرَارَ

 

وَ الْمُحَافَظَةُ وَ ضِدَّهَا التَّهَاوُنَ

 

وَ الدُّعَاءُ وَ ضِدَّهُ الِاسْتِنْکَافَ

 

وَ النَّشَاطُ وَ ضِدَّهُ الْکَسَلَ

 

وَ الْفَرَحُ وَ ضِدَّهُ الْحَزَنَ

 

وَ الْأُلْفَةُ وَ ضِدَّهَا الْفُرْقَةَ

 

وَ السَّخَاءُ وَ ضِدَّهُ الْبُخْلَ

 

فَلَا تَجْتَمِعُ هَذِهِ الْخِصَالُ کُلُّهَا مِنْ أَجْنَادِ الْعَقْلِ إِلَّا فِی نَبِیٍّ أَوْ وَصِیِّ نَبِیٍّ أَوْ مُؤْمِنٍ قَدِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ وَ أَمَّا سَائِرُ ذَلِکَ مِنْ مَوَالِینَا فَإِنَّ أَحَدَهُمْ لَا یَخْلُو مِنْ أَنْ یَکُونَ فِیهِ بَعْضُ هَذِهِ الْجُنُودِ حَتَّى یَسْتَکْمِلَ وَ یَنْقَى مِنْ جُنُودِ الْجَهْلِ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَکُونُ فِی الدَّرَجَةِ الْعُلْیَا مَعَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ وَ إِنَّمَا یُدْرَکُ ذَلِکَ بِمَعْرِفَةِ الْعَقْلِ وَ جُنُودِهِ وَ بِمُجَانَبَةِ الْجَهْلِ وَ جُنُودِهِ وَفَّقَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاکُمْ لِطَاعَتِهِ وَ مَرْضَاتِه‏

 

 الکافی، ج‏1، ص: 21

 

سماعه گوید خدمت حضرت صادق علیه السّلام بودم و جمعى از دوستانش هم حضور داشتند که ذکر عقل و جهل بمیان آمد

حضرت فرمود:

عقل و لشکرش و جهل و لشکرش را بشناسید،

 

سماعه گوید من عرض کردم قربانت گردم غیر از آنچه شما بما فهمانیده‏اید نمیدانیم.

 

حضرت فرمود خداى عز و جل عقل را از نور خویش و از طرف راست عرش آفرید و آن مخلوق اول از روحانیین است پس بدو فرمود پس رو او پس رفت سپس فرمود پیش آى پیش آمد

 

خداى تبارک و تعالى فرمود: ترا با عظمت آفریدم و بر تمام آفریدگانم شرافت بخشیدم

 

سپس جهل را تاریک و از دریاى شور و تلخ آفرید باو فرمود پس رو پس رفت فرمود پیش بیا پیش نیامد

 

فرمود: گردن‏کشى کردى؟

 

او را از رحمت خود دور ساخت

 

سپس براى عقل هفتاد و پنج لشکر قرار داد.

 

چون جهل مکرمت و عطاء. خدا را نسبت به عقل دید دشمنى او را در دل گرفت و عرض کرد

 

پروردگارا این هم مخلوقى است مانند من.

 

او را آفریدى و گرامیش داشتى و تقویتش نمودى

 

من ضد او هستم و براو توانائى ندارم

 

آنچه از لشکر به او دادى بمن هم عطا کن

 

فرمود بلى میدهم ولى اگر بعد از آن نافرمانى کردى ترا و لشکر ترا از رحمت خود بیرون میکنم

 

عرض کرد خشنود شدم

 

پس هفتاد و پنج لشکر باو عطا کرد.

 

و هفتاد و پنج لشکرى که به عقل عنایت کرد

 

(جنود عقل و جهل) بدین قرار است:

 

 

خیر و آن وزیر عقل است و ضد او را شر قرارداد، که آن وزیر جهل است؛

 

و ایمان و ضد آن کفر؛

 

و تصدیق حق و ضد آن انکار حق؛

 

و امیدوارى و ضد آن نومیدى؛

 

و دادگرى و ضد آن ستم؛

 

و خشنودى و ضد آن قهر و خشم؛

 

و سپاسگزارى و ضد آن ناسپاسى؛

 

و چشم داشت رحمت خدا و ضد آن یأس از رحمتش؛

 

و توکل و اعتماد بخدا و ضد آن حرص و آز؛

 

و نرم دلى و ضد آن سخت دلى؛

 

و مهربانى و ضد آن کینه‏توزى؛

 

و دانش و فهم و ضد آن نادانى؛

 

و شعور و ضد آن حماقت؛

 

و پاکدامنى و ضد آن بى‏باکى و رسوائى؛

        

 

و پارسائى و ضد آن دنیاپرستى؛

 

و خوشرفتارى و ضد آن بدرفتارى؛

 

پروا داشتن و ضد آن گستاخى؛

 

و تواضع و ضد آن کبر؛

 

و آرامى و ضد آن شتابزدگى؛

 

و خردمندى و ضد آن بیخردى؛

 

و خاموشى و ضد آن پرگوئى؛

 

و رام بودن و ضد آن گردنکشى؛

 

و تسلیم حق شدن و ضد آن تردید کردن؛

 

و شکیبائى و ضد آن بیتابى؛

 

و چشم‏پوشى و ضد آن انتقام‏جوئى؛

 

و بى‏نیازى و ضد آن نیازمندى؛

 

و بیاد داشتن و ضد آن بى‏خبر بودن؛

 

و در خاطر نگه‏داشتن و ضد آن فراموشى؛

 

و مهرورزى و ضد آن دورى و کناره‏گیرى؛

 

و قناعت و ضد آن حرص و آز؛

 

و تشریک مساعى و ضد آن دریغ و خوددارى؛

 

و دوستى و ضد آن دشمنى؛

 

و پیمان دارى و ضد آن پیمان‏شکنى؛

 

و فرمانبرى و ضد آن نافرمانى؛

 

سرفرودى و ضد آن بلندى جستن؛

 

و سلامت و ضد آن مبتلا بودن؛

 

و دوستى و ضد آن تنفر و انزجار؛

 

و راستگوئى و ضد آن دروغگوئى؛

 

و حق و درستى و ضد آن باطل و نادرستى؛

 

و امانت و ضد آن خیانت؛

 

و پاکدلى و ضد آن ناپاکدلى؛

 

و چالاکى و ضد آن سستى؛

 

ونشاط و زیرکى و ضد آن کودنى؛

 

و شناسائى و ضد آن ناشناسائى؛

 

و مدارا و رازدارى و ضد آن راز فاش کردن؛

 

و یک روئى و ضد آن دغلى؛

 

و پرده‏پوشى و ضد آن فاش کردن؛

 

و نمازگزاردن و ضد آن تباه کردن نماز؛

 

و روزه گرفتن و ضد آن روزه خوردن؛

 

و جهاد کردن و ضد آن فرار از جهاد؛

 

 و حج گزاردن و ضد آن پیمان حج شکستن

 

و سخن نگهدارى و ضد آن سخن چینى؛

 

و نیکى بپدر و مادر و ضد آن نافرمانى پدر و مادر؛

 

و با حقیقت بودن و ضد آن ریاکارى؛

 

و نیکى و شایستگى و ضد آن زشتى و ناشایستگى؛

 

و خودپوشى و ضد آن خود آرائى؛

 

و تقیه و ضد آن بى‏پروائى؛

 

و انصاف و ضد آن جانبدارى باطل؛

 

و خودآرائى براى شوهر و ضد آن زنادادن؛

 

و نظافت و پاکیزگى و ضد آن پلیدى؛

 

و حیا و آزرم و ضد آن بى‏حیائى؛

 

و میانه روى و ضد آن تجاوز از حد؛

 

و آسودگى و ضد آن خود را برنج انداختن؛

 

و آسان‏گیرى و ضد آن سخت‏گیرى؛

 

و برکت داشتن و ضد آن بى‏برکتى؛

 

و تندرستى و ضد آن گرفتارى؛

 

و اعتدال و ضد آن افزون‏طلبى؛

 

و موافقت با حق و ضد آن پیروى از هوس؛

 

و سنگینى و متانت و ضد آن سبکى و جلفى؛

 

و سعادت و ضد آن شقاوت؛

 

و توبه و ضد آن اصرار بر گناه؛

 

و طلب آمرزش و ضد آن بیهوده طمع بستن؛

 

و دقت و مراقبت و ضد آن سهل انگارى؛

 

دعا کردن و ضد آن سرباز زدن؛

 

و خرمى و شادابى و ضد آن سستى و کسالت؛

 

و خوشدلى و ضد آن اندوهگینى؛

 

مأنوس شدن و ضد آن کناره گرفتن؛

 

و سخاوت و ضد آن بخیل بودن.

 

پس تمام این صفات (هفتاد و پنجگانه) که لشکریان عقلند جز در پیغمبر و جانشین او و مؤمنى که خدا دلش را بایمان آزموده جمع نشود اما دوستان دیگر ما برخى از اینها را دارند تا تدریجا همه را دریابند و از لشکریان جهل پاک شوند آنگاه با پیغمبران و اوصیاءشان در مقام اعلى همراه شوندو این سعادت جز با شناختن عقل و لشکریانش و دورى از جهل و لشکریانش بدست نیاید خدا ما و شما را بفرمانبرى و طلب ثوابش موفق دارد.

 

 اصول کافى-ترجمه مصطفوى، ج‏1، ص: 24