چرا مسلمانان در مراسم مذهبی گوسفند یا حیوان دیگری ذبح می کنند؟
انسان اشرف مخلوقات است و خداوند همه موجودات دیگر از جمله حیوانات و چهار پایان را برای و او خلق کرده، تا از منافع آنها (گوشت ،سواری، حمل بارهای سنگین و ... )بهره مند شود. ذبح حیوانات در اعیاد و جشن های دینی از دستور الاهی سرچشمه گرفته است و با توجه به ارزشی که حیوانات قابل ذبح (گاو، گوسفند، شتر و ...) در همه زمان ها داشته اند ذبح و قربانی نوعی ایثار و گذشت از مال مورد علاقه است. از طرف دیگر عده ای از بندگان نیازمند سیر می شوند و کمک شایانی به اقتصاد جامعه، به خصوص طبقه ضعیف است.
از طرفی جشن ها و اعیاد مذهبی زمان های با ارزشی هستند که در چنین زمان هایی انسان باید بیشتر به یاد نعمت های پروردگار متعال بوده و از او تشکر کرده، سعی کند خود را به او نزدیک سازد. فلسفه ذبح حیوان در جشن ها و مراسم مذهبی قربانی کردن و انفاق گوشت آن (در راه خدا) در بین بندگان خدا به ویژه افراد نیازمند به منظور شکر گزاری از خداوند و قرب به او است. البته اسلام دستور کلی و عمومی ذبح حیوان برای همه جشن ها و مراسم نداده است.
از نظر اسلام انسان اشرف مخلوقات و همه چیز برای تعالی و تکامل او خلق شده است. قرآن مجید می فرماید: "او خدایى است که همه آنچه را (از نعمت ها) در زمین وجود دارد، براى شما آفرید...".[1] به عبارت دیگر، خداوند همه امکانات جهان را برای رفع نیاز و ترقی در اختیار انسان قرار داده است. از جمله این موجودات حیوانات هستند که قرآن می فرماید: "اى کسانى که ایمان آوردهاید! به پیمان ها (و قراردادها) وفا کنید! چهارپایان (و جنین آنها) براى شما حلال شده است، مگر آنچه بر شما خوانده مىشود (و استثنا خواهد شد)...".[2]
ذبح و قربانی کردن حیوانات در اعیاد و جشن ها و سایر مراسم دینی از دستور الاهی سرچشمه گرفته و ریشه در فرهنگی عمیق و عالی دارد . وقتی به امر خداوند حضرت ابراهیم مأمور شد که حضرت اسماعیل را ذبح کند و حضرت ابراهیم (ع) بدون این که تردیدی به خود راه دهد، آماده ذبح تنها فرزند دلبند خود شد، نشان داد که آماده است برای رضای حق از تمام تعلقات خود دست بردارد، و از امتحان بزرگ فدا کردن عزیزترین سرمایه زندگی خود یعنی تنها فرزندش سر بلند بیرون آمد. خداوند متعال به پاس این موفقیت بزرگ حضرت ابراهیم (ع) و قدر دانی از او مانع ذبح حضرت اسماعیل (ع) شد و قوچی را از بهشت فرستاد تا حضرت ابراهیم (ع) آن را ذبح نماید. ما نیز وقتی حیوانی را به طرف قبله کرده و با نام خداوند ذبح و در راه او قربانی می کنیم، در واقع همچون حضرت ابراهیم منیت خود را در مقابل خداوند ذبح کرده ایم. علاوه بر این که ذبح و قربانی در راه او در پاره های از مراسم و مناسبت ها یک واجب شرعی و دستور خداوند است برای اهداف و مقاصد و مصالحی که در آن نهفته است.
قرآن مجید در ضمن آیات بیان وجوب حج و تشریح اعمال آن می فرماید: "بانگ بر آور در میان مردم (مردم را دعوت کن) به حج تا شاهد منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیاتبخش) باشند و در ایام معینى نام خدا را، بر چهارپایانى که به آنان داده است، (به هنگام قربانى کردن) ببرند پس از گوشت آنها بخورید و بینواى فقیر را نیز اطعام نمایید"![3]
در آیه بعد می فرماید: "و شترهاى چاق و فربه را (در مراسم حج) براى شما از شعائر الاهى قرار دادیم در آنها براى شما خیر و برکت است نام خدا را (هنگام قربانى کردن) در حالى که به صف ایستادهاند بر آنها ببرید و هنگامى که پهلوهایشان آرام گرفت (جان دادند)، از گوشت آنها بخورید، و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن اطعام کنید! این گونه ما آنها را مسخّرتان ساختیم، تا شکر خدا را بجا آورید".[4]
در این دو آیه به دو حکمت از حکمت های قربانی در حج اشاره شده است:
1. شکرگزاری از پروردگار به خاطر نعمت های بی شمار ش
2. اطعام بینوایان و فقرا
در آیه دیگری می فرماید: "نه گوشت ها و نه خون هاى آنها، هرگز به خدا نمىرسد. آنچه به او مىرسد، تقوا و پرهیزگارى شما است. این گونه خداوند آنها را مسخّر شما ساخته، تا او را به خاطر آن که شما را هدایت کرده است بزرگ بشمرید و بشارت ده نیکوکاران را".[5]
در این آیه به نکات بسیار دقیقی اشاره شده است که گوشتها و خونهاى حیواناتی که در راه خدا قربانی می کنید، هرگز به خدا نمىرسد. آنچه به او مىرسد، تقوا و پرهیزگارى شما است؛ یعنی این که به خاطر خدا از مال خود می گذرید و افراد بی بضاعت را اطعام کرده و به آنها احسان می کنید کار با ارزشی است که نشانه تقوای انسان است.
لازم است که دقت شود ذبح و قربانی کردن حیوان از نظر اسلام دارای شرایطی است، از جمله:
1. حیوان حلال گوشت باشد، تا گوشت آن به مصرف خوراکی انسان برسد.
2. رو به قبله و با بردن نام خداوند ذبح شود.
3. به دستور خاصی که اسلام فرموده چهار مجرای (رگ) اصلی بریده شود.
4. با وسیله برنده آهنی بریده شود، تا حیوان اذیت نشود و شرط ها و آداب دیگری[6] که نشان دهنده این است که مراد از قربانی در اسلام دارای فلسفه و اهداف ارزشمندی است و صرف کشتن و از بین بردن حیوانات نیست تا گفته شود آیا بهتر نیست با آزادی و رها کردن یک حیوان مراسم و مناسبت های مذهبی را برگزار کنیم.
از طرف دیگر روزانه در سراسر جهان میلیون ها راس حیوان ذبح می شود که البته لازم و ضروری است و اگر روزی این کار تعطیل شود زندگی انسان ها با بحران جدی مواجه می شود، اما این کار صرفا به هدف مصرف نمودن انسان ها است و هیچ اهداف معنوی الاهی در آنها دیده نمی شود، ولی اسلام آمده بخشی از این کار را هدفمند نموده تا هم نیاز های مادی بشر رفع شود و هم از آن بهره های معنوی ببرد.
بنابراین، ذبح حیوانات در مراسم دینی دارای جنبه های اخلاقی اقتصادی و اجتماعی و یاد آور ریشه عمیق اعتقاد انسان ها به انبیا و مکتب آنها است. اما رها نمودن حیوانات به ویژه در شرایط کنونی که منابع طبیعی رو به نقصان است چه بسا موجب نابودی حیوانات گردد که دارای هیچ ثمره مادی و معنوی نیست.
