مبانی حقوقی عدول شورای امنیت از حقوق بین الملل بشر

 

مبانی حقوقی عدول شورای امنیت از حقوق بین الملل بشر

در حقوق بین الملل مفرّهای حقوقی برای عدم اجرای حقوق بشر وجود دارد. آیا شورای امنیت می تواند به این شرایط عدول ( (derogation clause) استناد کند؟

1- ماده 4 مشترک میثاق حقوق مدنی و سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی

طبق این ماده می توان در مواردی که اضطرار عمومی ایجاد شده از برخی تعهدات حقوق بشری عدول کرد. دیوان اروپایی دادگستری در قضیه یونان مولفه هایی را برای مفهوم اضطرار عمومی مندرج در ماده 4 میثاقین ذکر کرده شامل اینکه خطر واقعی و قریب الوقوع باشد، خطر برای عموم جامعه باشد، خطری حیات جامعه را به خطر اندازد و همچنین دولت نتواند با محدودیت های قانونی خطر را برطرف کند.

در هرصورت امکان توسل به ماده 4 در مواردی که شورای امنیت خارج از فصل هفت تصمیم می گیرد وجود ندارد چرا که ماده 39 که تهدید صلح را مطرح کرده فقط مربوط به فصل هفت است.

اما در فصل هفت هم دو دلیل برای قابل اعمال نبودن ماده 4 برای شورای امنیت وجود دارد:

اولاً تعلیق حقوق بشر در شرایطی است که کشور با وضعیتی روبرو می شود در حالی که شورای امنیت وضعیت را شناسایی می کند و شورای امنیت در شناسایی شرایط صلاحدید دارد می تواند موضوع را تحت فصل شش بیاورد.

ثانیا قابلیت ارزیابی قضایی تعلیق حقوق بشر از ویژگی های ذاتی آن است که در خصوص شورای امنیت این موضوع با تردید مواجه است.

2- ماده 103 منشور ملل متحد

طبق این ماده تمام تعهدات ناشی از منشور بر سایر تعهدات بین المللی اولویت دارد. اولاً استناد به ماده 103 نباید مانع اعمال حقوق بشر غیرقابل تعلیق شود چرا که حقوق بشری که عام الشمول باشد بر همه قواعد حتی منشور اولویت دارد و لذا حق حیات و حق دسترسی به عدالت نمی تواند نقض شود. در عمل هم شورای امنیت پذیرفته که کشورها در اعمال تحریم ها به طور یکجانبه در خصوص مصادیق آن تصمیم گیری کنند. ضمن اینکه این ماده از تعهدات قراردادی صحبت می کند در حالی که بسیاری از قواعد حقوق بشر تبدیل به حقوق عرفی شده اند و تصمیمات شورای امنیت نمی تواند آنها را نقض نماید.

3- برتری صلح و امنیت بین المللی بر حقوق بشر در منشور ملل متحد

زمان نگارش منشور حقوق بشر از امور داخلی دولت ها تلقی می شد و بر این اساس در تعارض میان حفظ صلح و رعایت حقوق بشر اولویت با کدام خواهد بود؟ از منظر تفسیر ذهنی اولویت با حفظ صلح است اما از منظر تفسیر عینی اولویت امروزه با حقوق بشر است. دیوان در مواردی چون قضیه عضویت در سازمان ملل ترجیح داده است که با تفسیر عینی و پویا منشور را بر واقعیات منطبق سازد.

4- امکان نقض قاعده آمره در فصل هفتم منشور ملل متحد

حتی اگر شورای امنیت طبق ماده 42 منشور بتواند قاعده آمره منع توسل به زور را برای حفظ صلح و امنیت نقض کند اولاً منشور در مقام بیان تنها تجاوز را از قواعد آمره مستثنی می سازد و ثانیا احترام به حقوق بشر برخلاف احترام به حاکمیت دولت، غایت حقوق بین الملل قلمداد می شود.

5- مفهوم دولت در فصل هفتم منشور ملل متحد

دولت مورد تحریم فصل هفتم منشور منظور کشور است یا حکومت؟! چون کشور اعم از جمعیت هم هست و جمعیت شامل مردمی می شود که موضوع حقوق بشر هستند. در فصل هفتم صحبت از عضو ملل متحد (member) شده است که احتمالا منظور دولت به معنای حاکمیتی آن است.

 

نقض قواعد حقوق بشر در قطعنامه های علیه ایران

جنبه های انسان دوستانه تنها در دو قطعنامه 1737 و 1747 مستثنی شده است. در قطعنامه 1737 بیان شده:

Decides that technical cooperation provided to Iran by the IAEA or under its auspices shall only be for food, agricultural, medical, safety or other humanitarian purposes…

و در قعطنامه 1747 بیان شده:

Calls upon all States and international financial institutions not to enter into new commitments for grants, financial assistance, and concessional loans, to the government of the Islamic Republic of Iran, except for humanitarian and developmental purposes;

با این حال قطعنامه های شورای امنیت برخی حقوق بشر مردم ایران را نقض کرده اند:

1- حق بر آموزش

طبق قطعنامه 1737 اتباع ایرانی نمی توانند در برخی رشته تحصیل کنند که حق آموزش نقض شده است. همینطور قطعنامه 1803 از ایران خواسته تحقیقات هسته ای خود را متوقف نماید.

2- حق بر دسترسی به عدالت

شکل گیری آمبودزمان، فوکال پوینت و کمیته های تحریم و تروریسم این اشکال را تا حدودی برطرف کرده است. به همین دلیل دادگاه دادگستری اروپا در قضیه کادی معتقد است «شورای امنیت هنوز نتوانسته است یک نهاد مستقل و بی‌طرف که مسؤولیت رسیدگی به اقدامات کمیته‌های تحریم علیه اشخاص را به عهده بگیرد، ایجاد نماید». از آنجا که موسس این نهادها شورای امنیت بوده است ویژگی حقوقی بودن و بی طرف بودن آنها مخدوش می گردد.

3- حق بر حیات

تاثیر تحریم ایران بر صنعت هواپیما و دارو غیرقابل انکار است.

4- اصل برائت

تفسیر موسع از قطعنامه های شورا توسط کشورهای عضو سازمان ملل متحد در مواردی موجب نقض اصل برائت شده است.

5- حق بر رفت و آمد

استدلال می شود که در تحریم اشخاص حقیقی این حق نقض نشده است چرا که این حق ناظر به دولت متبوع یا محل اقامت شخص است و نه دولت های خارجی و شورای امنیت فقط دولت های خارجی را از ورود این افراد منع کرده است.

سایر حقوقی که نقض شده اند عبارتند از:

6- حق بر مالکیت خصوصی و حق بر کار

7- حق بر آزادی تجارت

8- حق تعیین سرنوشت اقتصادی

9- حق دسترسی به اطلاعات

10- حق توسعه

11- حقوق بشردوستانه

نتیجه گیری

بر اساس آنچه بیان شد آیا نمی توان گفت نقض حقوق بشر از سوی شورای امنیت خود تهدید صلح و امنیت بین المللی ای است که به خاطر آن تحریم های شورای امنیت وضع شده اند؟! به عبارت دیگر تحریم های شورای امنیت علیه ایران که طبق فصل هفتم منشور ملل متحد (فصل تهدید و نقض صلح و امنیت بین المللی) وضع شده اند خود تهدیدی علیه صلح و امنیت بشری محسوب می شود.

 

نویسنده :یاسر ضیایی کارشناس حقوق